Sociale waarden als nieuw betaalmiddel?

In de huidige samenleving speelt geld een belangrijke rol. We zijn gewend de waarde van producten en diensten in geld uit te drukken. Geld is een van de belangrijkste drijfveren geworden. Dat geldt voor bedrijven die, om te kunnen blijven groeien, proberen hun opbrengsten en winsten te vergroten. Maar ook voor de overheid die belastingen heft en kritisch op haar eigen uitgaven moet letten. Geld suggereert een grote mate van rationaliteit: de calculerende consument die streeft naar het beste product of dienst tegen de laagst mogelijke prijs. Maar is dat het enige wat ons drijft?

Geld is slechts een deel van wat ons drijft. In sociale groepen gelden bijvoorbeeld weer heel andere waarden. Sociale waarden als delen, geven, elkaar helpen, vertrouwen, liefde, reputatie en aanzien, milieu en wederkerigheid. Deze waarden binden een samenleving.

‘Geld maakt niet gelukkig’

Na een industrieel tijdperk worden juist die sociale waarden belangrijker. Daarbij worden reputatie, aandacht, vertrouwen en sociaal kapitaal de nieuwe succesfactoren. Ook in de cocreatie van producten en diensten tussen bedrijven, overheden en consumenten zullen sociale waarden naar verwachting steeds belangrijker worden. Hier gaat het om transacties die juist niet in geld zullen worden betaald.

Geld blijkt, in tegenstelling voor fysieke taken, bovendien geen motivator te zijn voor complexe cognitieve taken (zie dit filmpje, gebaseerd op onderzoek bij o.a. MIT). Het blijkt dat het oefenen en goed worden in iets, iets dat betekenis voor je heeft, er lol in hebben en autonomie om zelf te mogen bepalen hoe je je werk indeelt, bepalend zijn. Daarnaast blijkt dat wanneer mensen een basisinkomen hebben waarmee hun financiële zorgen zijn weggenomen,  ze enorm veel meer voor elkaar kunnen krijgen en harder werken dan wanneer ze nog meer beloond worden. En ze zijn bereid om dat wat ze gemaakt hebben weg te geven aan anderen, te delen.

Behoefte aan houvast

Toch komen sociale waarden nog amper terug in de manier waarop we overheden en bedrijven afrekenen en aansturen. Het huidige financieel-economische systeem geeft weinig of geen houvast voor al deze nieuwe vormen van waarde-uitwisseling en –creatie. Voor bedrijven en overheden zal het de komende jaren een uitdaging worden om daarin te investeren. Zonder een tegenhanger van de munt, lijkt er te weinig houvast om gericht te investeren in sociale waarden.

Ook in sociale netwerken lijkt er behoefte aan houvast. Veel sociale netwerken verworden tot gesloten netwerken van gelijkgestemden (‘gated communities’). Er is veel verkeer binnen de netwerken, maar weinig tussen verschillende netwerken. Door de sociale media kan kuddegedrag en massahysterie gemakkelijk worden aangewakkerd, populariteit prevaleert – maar is niet automatisch een goede indicator voor betrouwbaarheid. Om ‘wisdom of the crowd’ te bevorderen, is behoefte aan een waardebepaling van onder andere betrouwbaarheid en sociale waarde van sociale gemeenschappen. Ook hier zou een sociale munt houvast kunnen geven.

Een sociale munt – the wisdom of the crowd

Bij het ontwikkelen van zo’n sociale munt zijn 2 dingen belangrijk: het bepalen van de sociale waarde en het vaststellen van de spelregels waarmee deze munt kan worden verhandeld (‘de markt’). In beide gevallen zal ‘de crowd’ een belangrijke rol spelen in tegenstelling tot het huidige financieel-economische systeem waar banken en economische markten de waarde bepalen. De waarde wordt bepaald door de ‘wisdom of the crowd’: de waarde die ontstaat door het voortdurend verhandelen van de munten, het voortdurend beoordelen en schatten door individuen in de crowd.

Steeds meer autoriteit wordt immers niet alleen meer bepaald door journalisten, academici en organisaties, maar ook door amateurs en individuele professionals en de massa. Zij identificeren en ranken allerlei producten en diensten in scores. Daarnaast bestaan er al andere vormen van waardebepaling zoals kudos, waardepunten en het aantal contacten op sociale netwerken. Dit zijn allemaal nieuwe indicatoren voor een sociale waarde. Sociale media kunnen dus helpen bij het bepalen van de sociale waarde.

Sociale indexen in opkomst

Indexen als klout en Peerindex berekenen de invloed of waarde van een persoon of merk op basis van meerdere variabelen. Zij kijken daarbij onder andere naar het aantal actieve volgers op Facebook en Twitter. Ze proberen hiermee een inschatting te maken van het aantal mensen dat iemand daadwerkelijk kan mobiliseren of ‘engageren’ en dus passieve volgers uit te filteren. De sociale indexen zijn de afgelopen tijd enorm in opkomst en zullen naar verwachting steeds geavanceerder worden.

In het zogenaamde metacurrencyproject wordt verder gewerkt aan de randvoorwaarden voor een dergelijk peer-to-peer systeem. Belangrijke uitgangspunten daarbij zijn de open verhandelbaarheid, openbare spelregels en open data. Men gaat er daarbij vanuit dat er in deze open omgeving meerdere munten ontstaan, zoals de open source software gemeenschap werkt met vertakkingen (‘forges’), waar steeds weer nieuwe varianten worden ontwikkeld. Iedereen kan daarbij kiezen voor een eigen variant met eigen spelregels, net zoals er meerdere valuta zijn. De gebruiker is echter vrij om te kiezen welke valuta hij kiest en bovendien zijn de munten onderling verhandelbaar.

Sociale waarden

Bij al deze ontwikkelingen zou bijna een ding over het hoofd gezien worden: de uiteindelijke gebruiker, de consument. Samen met de TU Eindhoven kijken we vanuit de toekomstverkenning Wisdom of the Crowd naar een gebruiksvriendelijk ontwerp voor een sociale munt die kijkt naar de sociale waarden betrouwbaarheid en wederkerigheid. De uitkomsten worden in mei 2011 verwacht.

Een sociale munt zou een oplossing kunnen zijn in onze door geld gedomineerde wereld. Maar zoals MasterCard in zijn reclames jaren geleden al zei: veel dingen in het leven blijven onbetaalbaar….. En dat is maar goed ook.