Innovatie

De eKantonrechter: digitalisering van de rechtspraak

0

We kunnen in Nederland steeds meer online doen en dat doen we ook. Een van de nieuwste mogelijkheden die we hebben? Sinds dit jaar kunnen we naar de eKantonrechter. Onlangs deed een rechter voor het eerst uitspraak in een grotendeels digitaal behandelde rechtszaak. Een goede zaak, of niet?

Een traditionele wereld in verandering

Meer dan de helft van onze landgenoten heeft een tablet, we lopen in de voorhoede als het gaat om breedbandverbindingen en het aantal smartphonegebruikers groeide afgelopen jaar naar 8,5 miljoen. We zijn in Nederland bij de (digitale) tijd en veel beroepsgroepen maken daar dankbaar gebruik van. Er zijn echter ook beroepsgroepen die wat traditioneler zijn ingesteld. De juridische wereld bijvoorbeeld.

Web 1.0

Dossiers bestaan daar nog uit papieren stukken in plaats van uit bits en bytes en juristen weren de iPad van het bureau. Je ziet het ook aan de website van het gemiddelde – vaak kleine – advocatenkantoor: vaak nog web 1.0. Niets mis mee voor de informatievoorziening, maar het design en de interactieve mogelijkheden zijn, laten we zeggen, enigszins aangetast door de tand des tijds.

Meer interactie online

De traditionele juridische wereld is echter in verandering. Zo kun je gesubsidieerde rechtsbijstand (‘pro deo’) sinds kort via een digitale ‘wizard’ aanvragen, in plaats van een papieren formulier. Advocaten en andere juristen werven klanten meer en meer via internet, en minder via netwerken en mond-tot-mondreclame. Consumenten op hun beurt kunnen steeds vaker digitaal juridisch advies opvragen. Tenslotte is het tegenwoordig zo dat strafrechtadvocaten bij een ‘oproepdienst’ niet meer een telefoontje krijgen, maar een bericht uit een geautomatiseerd e-mailsysteem, dat bovendien het antwoord van de advocaat herkent.

Digitalisering van de procesgang

En dan nu de eKantonrechter (waarbij de bedenkers ervan de ‘e’ uitspreken als ‘ee’ en niet als ‘i’). In januari 2014 startte het eerste digitale proces bij de eKantonrechter, dat afgelopen week zijn ontknoping zag. Momenteel kunnen alleen nog rechtsbijstandverzekeraars een geschil aan de eKantonrechter voorleggen, maar de bedoeling is dat dit na een proefperiode wordt uitgebreid. Dat zal een nieuwe ervaring zijn voor alle betrokkenen.

Accepteer cookies

Er bestond al het fenomeen e-court, waarbij de partijen online kunnen inloggen in hun procesdossier en het contact digitaal verloopt. Verschil is dat e-court geen overheidsinstantie is, maar een private organisatie die een onafhankelijke jurist als ‘rechter’ (arbiter) over het geschil laat beslissen. Dit heeft al tot vragen in de Tweede Kamer geleid, omdat de belangen van procespartijen door de procesregels van e-court in het gedrang zouden kunnen komen.

De traditionele behandeling bij een kantonrechter

Zaken voor een kantonrechter kun je zonder advocaat laten behandelen. In het kort kan dat bij arbeidsrechtszaken, huurzaken en overigen civiele vorderingen die lager zijn dan 25.000 euro. Het is dan natuurlijk wel handig dat je ‘enige’ juridische kennis hebt. Het aanbrengen van een zaak gebeurt nu nog door het laten inschrijven van de zaak in de ‘agenda’ van de rechtbank, waarna een deurwaarder een dagvaarding uitbrengt bij de gedaagde, fysiek aan de deur.

Bij een traditionele behandeling door een kantonrechter komt veel papierwerk kijken. De kantonrechter en de wederpartij krijgen de processtukken een aantal keren gekopieerd. Contact met de rechtbank en de wederpartij verloopt per post en per fax. Bij het faxen ontvangt de verzender namelijk automatisch een ontvangstbevestiging: dat geeft dezelfde bewijskracht als een aangetekende brief, terwijl e-mail niet altijd met zekerheid aankomt.

Het verloop bij de eKantonrechter

De eKantonrechter is een gewone kantonrechter, die vrijwel het gehele proces digitaal overziet. Dit is een civiel proces, dus burger tegen burger en niet burger tegen overheid, zoals bijvoorbeeld bij het strafrecht. Voor de inzet van de eKantonrechter is instemming van beide procespartijen nodig voor een digitale afhandeling. Wil een van beiden niet, dan gaat het feest niet door. Daarnaast moeten beide partijen vooraf verklaren dat ze niet in hoger beroep gaan.

Mondelinge behandeling

Gaat een geschil inderdaad via de eKantonrechter, dan stuurt de verzoeker de stukken digitaal in, waarna de verweerder tegenargumenten kan aandragen en eventueel een tegenvordering kan opvoeren. De eKantonrechter beoordeelt of de zaak zich leent voor behandeling door hem. Anders stuurt hij de zaak door naar een andere rechter voor traditionele behandeling. Vervolgens moeten de partijen wel nog zelf naar de rechter voor een mondeling behandeling van de zaak. Tot slot verzendt de rechter het vonnis digitaal.

Inhoudelijke behandeling volgens Nederlands recht

Zoals gezegd, momenteel komen alleen zaken van rechtsbijstandverzekeraars voor de eKantonrechter. Over enige tijd kun je er ook zelf terecht, als alles volgens plan wordt ingevoerd. De drempel voor het naar de rechter stappen is dan een stuk lager: je meldt je zaak aan vanuit je luie stoel en handelt die vrijwel geheel digitaal af. Overigens verwacht ik wel dat velen toch de voorkeur zullen geven aan vertegenwoordiging door een advocaat of een andere jurist. De inhoudelijke behandeling verloopt nog steeds gewoon volgens Nederlands recht en die zal er niet gemakkelijker op worden.

Vrouwe Justitia. Foto © Jan Kranendonk - Fotolia.com.

Vrouwe Justitia. Foto met dank aan Fotolia.

Een eerste goede stap

Een (gedeeltelijk) gedigitaliseerd proces kan echter, mits goed vormgegeven, een stap in de goede richting zijn. Het ziet ernaar uit dat de overheid een goede eerste stap heeft gemaakt, waarbij de normale procesregels in acht worden genomen, maar waar wel een grote digitale component in zit. Daarnaast moeten de procespartijen alsnog verschijnen voor de rechter, waardoor de rechter het persoonlijk contact met de partijen niet hoeft te missen in de beoordeling van de zaak.

Kortom: een groot gedeelte van het proces wordt gedigitaliseerd, maar tegelijkertijd zijn de zaken die ‘offline’ zo belangrijk waren, ook in het nieuwe model ‘offline’.  Het enige punt waar ik mijn vraagtekens bij heb is het uitsluiten van het hoger beroep: een misslag van de eKantonrechter kan zo namelijk niet meer gecorrigeerd worden.

Onderdeel van een groter plan

De invoering van de eKantonrechter is onderdeel van een groter plan, dat bedrijven, overheden en instellingen verplicht om digitaal te gaan procederen via een nieuwe eenvoudige procedure. Hoogstwaarschijnlijk wordt op termijn ook toegewerkt naar een eKantonrechter die ook de meer ingewikkelde zaken behandelt. Daarna zou je kunnen denken aan de komst van een eRechtbank, een eGerechtshof en de eHoge Raad (de laatste twee natuurlijk pas zodra hoger beroep in de digitale procedure mogelijk wordt).

Ook is het wellicht in de toekomst niet meer noodzakelijk dat partijen nog voor een mondelinge behandeling van de zaak voor de kantonrechter verschijnen. Dat stuk van het proces zou immers ook gedigitaliseerd kunnen worden in deze moderne tijd, waarin vrijwel iedereen een webcam en een microfoon tot zijn beschikking heeft. Het gehele proces, van begin tot eind, zou dan online kunnen plaatsvinden. Met de juiste ‘app’ hoeft dat niet eens zo heel erg ingewikkeld te zijn.

Toekomst van de digitalisering van de rechtspraak

De juridische wereld digitaliseert, net als de rest van de wereld. Wellicht gaat de Hema in de toekomst, naast het digitaal maken van het eigen testament, ook het digitaal maken van eigen processtukken mogelijk maken. Wellicht worden misdaden in de toekomst al opgespoord door een ’pre-crime-unit’, voordat ze gepleegd zijn. Misschien komen er futuristische politie-agenten die zelf misdadigers mogen opsporen, mogen berechten en de straf ten uitvoer mogen leggen.

Niemand weet hoe ver de digitalisering zal gaan, maar zeker is in elk geval, dat de eKantonrechter vanaf dit voorjaar voor iedereen beschikbaar is. Mij lijkt dit niet alleen een goed idee, maar waarschijnlijk zelfs een onvermijdelijke stap. De digitalisering gaat verder en verder in de samenleving, de juridische wereld kan niet achterblijven.