Whitelisten & leesniveaus: waarom het internet beter moet voor kinderen

Laatst deelde iemand een treffend voorbeeld om te laten zien wat er mis kan gaan met kinderen op internet. “Mijn dochter wilde haar spreekbeurt houden over haar sphynx-kat en typte in Google ‘naakte poes’ in om plaatjes te zoeken. Dat wil je dus echt niet!” Maar al zou dit meisje wel alleen maar plaatjes en informatie hebben gekregen over de sphynx-kat, dan nog zijn de zoekresultaten die via Google als eerste naar voren komen vaak niet relevant (zoals websites waar je zo’n kat kunt kopen) of te moeilijk (zoals informatie op Wikipedia). In dit artikel bespreek ik waarom het internet in mijn ogen beter moet worden voor kinderen en deel ik mijn ideeën over hoe we dit met elkaar kunnen bereiken.

Kinderen zijn steeds vaker en steeds jonger online

Wist je dat op het moment ruim 40 procent van de kinderen al in hun eerste levensjaar regelmatig een tablet of smartphone gebruikt? ‘Gebruiken’ is misschien nog een groot woord, maar ze kijken ernaar en ze beginnen dingen aan te raken met hun vingertjes, zoals het virtueel kapot prikken van ballonnen of zeepbellen. In de levensjaren die daarop volgen, neemt het aantal kinderen dat via een smartphone of tablet online gaat heel snel toe. In de leeftijd waarop kinderen naar de basisschool gaan en kunnen lezen en schrijven, is bijna elk Nederlands kind dagelijks online.

Toegang tot de gehele online informatiewereld

De mogelijkheden van het internet voor deze jonge generatie zijn eindeloos. Toen ik op de basisschool zat, kon ik voor informatie voor mijn werkstuk alleen maar uit een paar boekjes in de schoolbieb kiezen. Kinderen van nu hebben toegang tot de gehele online informatiewereld, direct via een smartphone, tablet of pc. Ze kunnen het zo gek niet bedenken of er is informatie over te vinden via internet.

Het internet is gemaakt voor en door volwassenen

Maar is het internet voor kinderen echt zo fantastisch? Nee, zeker niet! Het internet is niet gemaakt voor kinderen, maar voor volwassenen en door volwassenen. En in veel situaties – als het gaat om het zoeken naar informatie – is het internet helemaal niet geschikt voor kinderen.

Kinderen zijn online vaak veel kostbare tijd kwijt zonder resultaat

Gedurende de verschillende studies in mijn promotieonderzoek heb ik met meer dan 200 kinderen in de leeftijd van 8 tot 12 jaar mogen werken om hun online zoekgedrag te bestuderen. Wat ik ontdekte was schokkend. De kinderen waren erg veel tijd kwijt om geschikte informatie te vinden en meestal vonden ze niets dat ze echt verder hielp.

Het internet kan en moet beter voor kinderen

Hoe is het mogelijk dat de mogelijkheden van het internet anno 2016 zo eindeloos groot zijn, maar dat het nog steeds meestal niet geschikt is voor kinderen? Natuurlijk kunnen kinderen prima uit de voeten met het zoeken naar spelletjes of leuke filmpjes, maar als ze echt iets willen weten of leren, dan lopen ze vaak vast.

Wat is het probleem?

Net als volwassenen beginnen vrijwel alle Nederlandse kinderen bij Google als ze iets willen weten, ze zijn niet voor niets de Google Generation. Dat wil overigens niet zeggen dat ze digital natives zijn. Dat kinderen zowat met een digitaal device in hun handen geboren worden, wil nog niet zeggen dat ze uit zichzelf alles snappen. Ook zij moeten leren om met de devices en met digitale informatie om te gaan.

De drie belangrijkste problemen die kinderen ervaren met een grote zoekmachine zoals Google:

1. Google laat veel te veel resultaten zien. Wij, volwassenen, hebben vaak al moeite met de overload aan informatie, laat staan hoe dit moet zijn voor een kind. Het is als drinken uit een brandslang, het is gewoon teveel.
2. Zie dan maar eens uit die overload aan informatie het resultaat te kiezen dat relevante en betrouwbare informatie biedt. Ik spreek uit ervaring dat kinderen heel gemakkelijk tevreden zijn met wat ze kunnen vinden. Ze zijn net kleine Columbusjes en zeggen al snel dat ze ‘Indië’ hebben ontdekt, terwijl ze eigenlijk bij ‘Amerika’ zijn beland.
3. En als ze dan eindelijk een goed zoekresultaat hebben gevonden, dan blijkt de informatie veel te moeilijk geschreven voor kinderen. Stel je eens voor dat je informatie zoekt over keelpijn en dat je alleen maar wetenschappelijke artikelen kunt vinden. Zo voelt het voor kinderen bijna altijd als ze informatie opzoeken via Google.

De meeste teksten op het internet zijn te moeilijk voor het grootste deel van onze samenleving

Bij de startup WizeNoze waar ik werk hebben we technologie ontwikkeld om het leesniveau van teksten te kunnen bepalen. En elke keer als we het leesniveau van teksten op websites analyseren, blijkt dat ongeveer 80 procent van de teksten leesbaar is vanaf de bovenbouw van het VMBO of HAVO/VWO. Uit een kleine steekproef van 20 artikelen die de afgelopen week hier op Frankwatching zijn gepubliceerd, blijkt dit zelfs voor 95 procent van de artikelen te gelden. Als je bedenkt dat slechts een derde van onze samenleving hoger onderwijs geniet of genoten heeft (Trends in Nederland, CBS, 2016), mag het wel duidelijk zijn dat informatie op het internet (en zeker hier op Frankwatching) voor de meeste mensen te moeilijk geschreven is.

Een beter internet voor kinderen

Filters zijn niet de oplossing

Natuurlijk moet het internet voor kinderen veilig zijn. Dat spreekt voor zich. Kinderen zouden niet in aanraking moeten kunnen komen met ongewenste of confronterende content. Maar dit is dan ook meteen het enige aandachtspunt geweest het afgelopen decennium als het ging om kinderen en internet. Hoe beschermen we onze kinderen tegen de grote boze wereld van het internet? De oplossing was tot nu toe vaak om van alles te blokkeren en om overal filters op te zetten. Maar dat is in mijn ogen geen goede oplossing. Blokkeer alles met het woord ‘seks’ en ook goede seksuele voorlichting voor kinderen wordt weggefilterd. En informatie die wel door de filters heen komt is niet per se betrouwbaar, geschikt en begrijpelijk voor kinderen.

Whitelisten in plaats van blacklisten

Veel constructiever dan het blacklisten van alles wat we niet geschikt achten voor kinderen, is het samenstellen van een whitelist van alles dat we wel geschikt achten. Op die manier kun je niet alleen de betrouwbaarheid en geschiktheid van de informatie waarborgen, maar ook de begrijpelijkheid van informatie. Met behulp van zo’n whitelist kan elk kind betrouwbare informatie krijgen op zijn eigen leesniveau en interessegebied.

Over kabouters, paddenstoelen en paddo’s

Hoe mooi zou het zijn als kinderen informatie vinden die overeenkomt met de manier waarop zij naar de wereld kijken. Als een kind van zes jaar iets over paddenstoelen wil weten, dan zal hij iets willen weten over sprookjes en kabouters. Als een kind van twaalf jaar iets wil weten over paddenstoelen zal hij iets willen weten over soorten paddenstoelen. In beide gevallen zullen ze niet op zoek zijn naar ‘paddo’s’. Een 16-jarige zal juist wel weer iets willen lezen over ‘paddo’s’, vanuit een voorlichtende hoek zoals aangeboden wordt via drugs.info. De zoektechnologie moet dus in staat zijn rekening te houden met de belevingswereld van het kind dat aan de knoppen zit.

Hoe maken we het internet beter voor kinderen?

Om het internet geschikt te maken voor kinderen, moeten er in ieder geval twee stappen genomen worden.

1. Er moet een whitelist samengesteld worden van geschikte, betrouwbare informatiebronnen voor kinderen en jongeren. Je moet niet aan de slag gaan met filters over het hele internet, maar met een goede selectie van alles op internet dat geschikt is voor kinderen en jongeren.
2. Vervolgens moet je het leesniveau van de teksten in deze informatiebronnen kunnen bepalen. Een kind van twaalf kan uiteraard veel moeilijkere teksten lezen en begrijpen dan een kind van 7 dat pas net begint met begrijpend lezen. Op die manier krijgt elk kind zoekresultaten op zijn eigen leesniveau aangeboden en is een kind niet tijd kwijt met allerlei informatie die het toch niet goed begrijpt. Hier lees je over vuistregels voor het schrijven van begrijpelijke teksten.

Gelukkig zijn er al mooie initiatieven die op basis van whitelisten geschikte informatie aanbieden aan kinderen, zoals de MyBee app van KPN, Netwijs voor het onderwijs, Schoolbieb voor bibliotheken en Jouwzoekmachine.nl van WizeNoze.

Er is meer begrijpelijke content nodig

Helaas zijn we er nog niet met alleen het classificeren en whitelisten van betrouwbare informatiebronnen. De hoeveelheid informatie die op die manier beschikbaar is, is nog steeds te beperkt. Er moet veel meer begrijpelijke informatie geschreven worden voor kinderen en jongeren. En overigens hebben niet alleen kinderen hier baat bij. Iedereen die minder makkelijk leest, heeft baat bij begrijpelijke informatie. Denk hierbij bijvoorbeeld aan laaggeletterden (10 procent van de volwassen bevolking) of de nieuwe Nederlanders die bezig zijn een tweede taal te leren.

Help mee met een beter internet voor kinderen

Als alle bedrijven en instellingen zich zouden inzetten om begrijpelijkere informatie te gaan schrijven, dan zouden we in no time zo’n whitelist voor kinderen en jongeren kunnen laten uitgroeien naar een bronnencollectie waarmee elke zoekvraag van een kind beantwoord kan worden.

We zijn allemaal verantwoordelijk voor de kwaliteit en toegankelijkheid van de online wereld voor kinderen. Onze kinderen zijn de toekomst. Natuurlijk moeten we kinderen informatievaardigheden bijbrengen, maar we hoeven niet alléén te investeren in media-educatie. We hoeven niet te accepteren dat het internet vaak niet geschikt is voor kinderen. We kunnen er ook iets aan doen! We kunnen ervoor zorgen dat er veel meer betrouwbare en begrijpelijke informatie geschreven wordt voor kinderen, jongeren en voor al die andere mensen die minder makkelijk lezen.

Wat kun jij doen?

Schrijf jij regelmatig content die je online publiceert? En schrijf je over een algemeen, toegankelijk onderwerp? Vraag je dan eens af of het ook goed leesbaar is voor je zoon of dochter of neefje of nichtje. Of werk jij bij een bedrijf of instelling waar men best wat begrijpelijker zou kunnen schrijven voor kinderen, jongeren en volwassenen die minder makkelijk lezen? Roep je managers dan op het gebruik van begrijpelijke taal te gaan stimuleren bij jullie in het bedrijf. Ik geloof echt dat als we met elkaar meer begrijpelijke content gaan maken, we echt een beter internet voor kinderen en jongeren kunnen maken.

Foto intro met dank aan 123RF.