Ooit was het allemaal heel eenvoudig. We verzamelden rond een kampvuur, rond de verjaardagstaart of rond de stamtafel en we vertelden elkaar verhalen. Dat deden we in groepen, die elkaar kenden en vertrouwden. Nieuwkomers werden via die verhalen ingewijd in de cultuur en de gewoontes van de groep. In die verhalen zaten diepmenselijke levenswijsheden verstopt. Ze waren grappig, vrolijk of ernstig. Ze bevatten belangrijke informatie, ze bereidden ons voor op de toekomst, ze bevatten waarschuwingen.
Digital storytelling?
Al die verhalen verbonden. Zo werden we stammen, gemeenschappen, steden, wijken en landen. Dat is de oorsprong van storytelling, daar komt onze liefde voor verhalen vandaan. Maar liefst 70% van wat we weten, hebben we opgepikt uit die verhalen. Wie de definitie van Digital Storytelling op Wikipedia leest, schrikt zich dan ook rot. Want er is nogal wat veranderd.
Storytelling 1.0 stijl
Daar waar vroeger de verhalen voornamelijk van mond tot mond gingen (ze werden doorverteld, met de woorden altijd in exact dezelfde volgorde), is er veel gebeurd: woorden zijn niet langer heilig. Ook beelden, filmpjes, deeplinks en tweetlists worden tegenwoordig geschaard onder de dragers voor verhalen. En daar waar de ‘vertelplekken’ in het fysieke domein werden gevonden, hebben we nu de sociale media als virtuele vertelplekken omarmd. Kanalen met geheel eigen wetten.
De verteller had autoriteit
Die nieuwe mores heeft onmiskenbaar geleid tot een veranderende betekenis van de verhalen die we elkaar vertellen. Ooit had de verteller autoriteit. Alles wat hij (of zij) te vertellen had, was van belang. Er waren niet zoveel vertellers, want het vertellen was voorbehouden aan wijzen en narren. Zij vertelden zelden uit eigen ervaring, maar gaven hun lessen door vanuit parabels, avonturen van voorouders of mooie metaforen. Ze hadden het nooit over zichzelf. Zij bouwden hun autoriteit op vanuit de kennis die ze hadden. Latere media bouwden voort op dit principe. Kranten, tijdschriften, het nieuws. Ze brengen verhalen van buiten en geven met hun frames en duidingen betekenis aan de werkelijkheid. Altijd vanuit een vermeende autoriteit. Met de wijsheid in pacht, met kennis van zaken.
Verhalen vertellen via social media
De opkomst van social media heeft geleid tot een verregaande versnippering van die autoriteit. Op elk kennisaspect dat de mens voorhanden heeft, zijn een of meerdere bloggers te vinden, die er werkelijk alles van weten. Facebook, Twitter (en in zekere zin ook LinkedIn) zitten boordevol content en verspreiden die informatie, beelden, grappen en protesten razendsnel. Rellen en rampen worden bekend via Twitter. Iedere verteller heeft daarin bijna dezelfde autoriteit en juist de vermeende autoriteiten van vroeger (vijf, zes jaar geleden) worden met enige argwaan bekeken.
Want ze zijn niet meer exclusief ‘in the know’. Allang niet meer. Al die boodschappers vertellen hun verhalen met het doel om te informeren, te entertainen, te overtuigen of te waarschuwen. Maar daaronder zit iets anders: door te converseren via social media bouw je vooral ook aan jouw reputatie, aan jouw personal brand. Jouw claim to fame, omdat je verslaafd raakt aan likes en Retweets. Betekenisloos effectbejag zonder enig dieper doel. En wij weten waar we het over hebben, we doen er allemaal aan mee.
De “purkwestie”
Vervlakking versus verdieping
Doordat er veel te veel verteld en gemeld wordt door heel veel vertellers, raakt de inhoud ondergeschikt aan de kwaliteiten van de verteller. Dat leidt tot vervlakking, maar (denk aan tweede schermdiscussies) ook tot verdieping. Tot een beter begrip van de werkelijkheid, tot een snellere (en soms meedogenloze) ontmaskering van valsheid en onrecht. Maar soms ook tot een digitale schandpaal, die volslagen onterecht is. Denk aan het filmpje van de Rotterdamse dronkenlap, die een knietje in het kruis krijgt van een vrouwelijke agent. Het filmpje, en de manier waarop we er naar kijken, doet ons alles vergeten. We reageren in het moment en we reageren verkeerd. Want de politie is juist de enige die in Nederland mág slaan. Zij hebben een geweldsmonopolie.
We moeten terug naar de essentie van waarom we ooit ook weer zo hielden van verhalen. Van helden, die het onmogelijke bereiken, van mensen die beproevingen doorstonden waar ze sterker uitkwamen. Van vertellers die met hun verhalen mensen wisten te verbinden. Werkelijke leiders van dialogen die leiden tot een dieper inzicht. Juist nu we afscheid nemen van de oude consumptiewereld en we de graaicultuur achter ons laten, hebben we behoefte aan nieuwe verhalen. Ook op internet.
Welk verhaal vertellen we de volgende keer?
Een mooie gedachte om de zomer mee in te gaan en op zoek te gaan naar de ware toekomst van digital storytelling. Na de zomer komen we met een vervolg, waarin we dieper in zullen gaan op de belangrijkste do’s & dont’s voor merken en bedrijven die waardevolle verhalen willen vertellen en dialogen willen voeren via social media.
