Waarom-vragen stellen? Niet doen!

‘Als je drie keer ‘waarom’ vraagt, dan heb je een goed gesprek.’ Ik heb het vaak gezegd. Maar ik kom er steeds meer op terug. En nu vraag je je misschien af: waarom? Drie redenen.

Een waarom-vraag gaat over de reden van iets, de oorzaak, de aanleiding, de bron. Nu denk je misschien: niks mis mee, klinkt goed, dat heb ik nodig! Want pas als ik de reden van iets weet, kan ik er iets aan doen. En in bepaalde gevallen is dat zo. Bijvoorbeeld als je auto kapot is. Dan laat je het kapotte onderdeel maken en kun je verder met je leven. Maar als het om menselijk gedrag gaat, ligt het vaak net even anders.

Het zoveelste rondje

Een waarom-vraag gaat ervan uit dat je jouw wereld kunt begrijpen. Dat als je er maar lang en hard genoeg over nadenkt, alles op ingenieuze wijze in je hoofd samenkomt. Dat op dat moment duidelijk is hoe iets nu precies zo gekomen is, hoe alle puzzelstukjes met elkaar samenhangen en wat nu de beste weg voorwaarts is. Maar dat is niet hoe het werkt.

Veel mensen brengen een groot deel van hun tijd in het verleden en de toekomst door. Of beter gezegd: met hun gedachten in het verleden of de toekomst. Met steeds weer nieuwe superslimme ingevingen over verbanden en samenhang. Als dit, dan dat. Dit kan een gevoel van controle geven.

Al die gedachten kunnen je op sleeptouw nemen. En weer nieuwe gedachten en emoties uitlokken. Gedachten over gedachten. Nadenken over het verleden en de toekomst is niet zinloos. Maar het helpt je waarschijnlijk niet veel verder als je voor de tachtigste keer hetzelfde rondje in je hoofd loopt. En waarom-vragen lokken dat uit.

Verantwoording

Als tweede brengt een waarom-vraag ook vaak een oordeel met zich mee. Zo kan dat in elk geval overkomen. Degene aan wie je het vraagt kan dan de neiging hebben zich te verantwoorden. Ga maar na wat het effect op jou is als iemand vraagt: ‘Maar waarom heb je dat dan niet gewoon gedáán?’

Soms is de reden dat je iets doet heel duidelijk. Je stuurt een offerte naar een klant in de hoop dat ze hem accepteren, zodat je fijn je talent kunt inzetten en daar euro’s voor terugkrijgt. Maar met veel wat meer fundamentele keuzes is dat minder duidelijk. Waarom je toch besloot bij dat kleine kantoor te solliciteren, waar je nog nooit van gehoord had? Waarom je ervoor koos voor jezelf te beginnen? Waarom je samen wilde zijn met jouw partner?

Als iemand je vervolgens vraagt ‘waarom’ je dat gedaan hebt, kun je vast een hele rits goede argumenten noemen. Die heb je namelijk vakkundig verzameld. Laten we er voor het gemak van uitgaan dat al jouw argumenten waar zijn. Maar dan nog is niet per se de reden dat je die keuzes gemaakt hebt. Want we zijn nu eenmaal geen rationele wezens. Nee, jij ook niet.

Acceptatie

Tot slot maakt het in veel gevallen niet zoveel uit waarom iets is zoals het is. Relevanter is dát het nu zo is. En wat je er vanaf hier mee kunt doen.

Het klinkt zo makkelijk: ‘het is wat het is’. En elke zin waar je twee keer hetzelfde zegt met het woordje ‘wat’ ertussen is per definitie waar. En klinkt nog lekker fundamenteel ook. Maar toch kun je hier soms behoorlijk in vastlopen. Bijvoorbeeld als je had verwacht dat iets anders zou lopen. Of dat heel graag gewild had. Of helemaal niet blij bent met de situatie. In die gevallen kan je je soms verliezen in waarom-gedachten.

Acceptatie is een voorwaarde om vooruit te kunnen. En vervolgens om te besluiten wat nu je gaat doen. En waarom-vragen kunnen een indicatie zijn voor de afwezigheid van acceptatie. Vooral de ‘nou toch’ of ‘nou niet’ varianten. ‘Maar waarom heb ik dat nou toch laten lopen?’

Wanneer wel waarom?

Maar leveren waarom-vragen dan nooit iets op? Zeker wel. Als je steeds vast blijft lopen in bepaalde patronen kan het absoluut waarde hebben om zicht te krijgen op wat daar voor jou onder ligt. Als je dat eenmaal zíet, en je je daarvan bewust bent, kan dat je helpen daar afstand van te nemen.

Dit is dan een waarom-vraag van het onderzoekende, nieuwsgierige soort. Die jou helpt om jezelf van enige afstand te observeren. Zonder oordeel. In de situatie zoals die nu is. Dat kan heel krachtig zijn. Een paar voorbeelden. Waarom reageer ik altijd zo sterk op kritische vragen van mijn baas? Waarom schiet ik altijd direct in de hulp-stand als iemand anders een probleem heeft? Waarom kan ik me zo moeilijk over gemiste kansen heen zetten? Om er maar een paar te noemen.

Dus als je een waarom-vraag op je lippen hebt liggen, kun je jezelf uitdagen. Met welke intentie wil je hem stellen? En gaat dat je helpen of staat het je juist in de weg?