Van snelle fix tot verdieping: 8 manieren om AI te gebruiken bij het lezen
Laatst betrapte ik mezelf erop dat ik een tekst niet eens meer probeerde te begrijpen. Ik dacht: “Ik plak hem gewoon in ChatGPT.” Pas later realiseerde ik hoeveel denkwerk ik had overgeslagen en hoeveel ik daardoor miste. Niet alleen inhoudelijk, maar ook in begrip en verbanden. Een reëel gevaar van AI-tools is dat ze ons dommer maken, niet slimmer. Net als een exoskelet dat je helpt tillen, maar je spieren lui maakt als je het altijd gebruikt. Het hoeft echter niet zo te zijn. Er zijn methodes om AI zo te gebruiken dat je denken juist wordt uitgedaagd en gestimuleerd.
“Technology is neither good nor bad; nor is it neutral,” schreef de historicus Melvin Kranzberg. Daarmee bedoelde hij dat technologie van zichzelf niet inherent goed, slecht of neutraal is. Tegelijkertijd is zij nooit helemaal waardenvrij of zonder gevolgen. De manier waarop technologie wordt ontworpen, verspreid en gebruikt, bepaalt de impact. Wat die impact zal zijn valt moeilijk te voorspellen, zeker op de lange termijn.
Neem sociale media. Ze kunnen verbinden, maar ze kunnen ook relaties oppervlakkiger maken of bijdragen aan polarisatie. Met generatieve AI gebeurt iets soortgelijks: je kunt je eigen denken versterken, of je kunt je denken uit handen geven, met alle risico’s van dien. Veel hangt af van hoe wij er zelf mee omgaan. We leven in een tijd waarin informatie ons overspoelt, maar betekenis schaars is. Juist daarom moeten we AI niet gebruiken om nog sneller nog meer output te verwerken, maar om onze aandacht te helpen richten. Wat ik daarmee bedoel wil ik graag laten zien aan de hand van een veelvoorkomende use case: het lezen en samenvatten van artikelen.
Van volgzame uitvoerder naar kritische sparringpartner: 8 toepassingen
Je kunt taalmodellen op veel manieren inzetten, afhankelijk van je behoefte, de context en de tijd die je hebt. Juist dat laatste kan een valkuil zijn. In een wereld waarin alles sneller moet, zit de echte winst soms juist in vertraging. Nu iedereen met een paar prompts een artikel kan schrijven, is kwantiteit geen onderscheidend vermogen meer. Het gaat erom of je écht iets te zeggen hebt. Daarvoor moet je bewust schakelen naar wat Kahneman systeem 2 denken noemt: langzaam, reflectief, bewust. Juist in een cultuur van haast wordt dát je voorsprong.
Hier volgen 8 technieken om taalmodellen te gebruiken bij het lezen van een artikel, gerangschikt van snelle fix tot uitnodiging tot verdieping.
1. Samenvatten zonder zelf te lezen
De meest luie methode. Je plakt het artikel in een taalmodel en vraagt om een samenvatting. Efficiënt. Maar je mist de nuance, de toon, het gevoel dat het bij je oproept.
Dit is AI als automatische piloot. Prima voor een globale oriëntatie, niet voor begrip of het leggen van verbanden.
2. Relevantiescan: is dit artikel de moeite waard?
Nog voor je überhaupt begint met lezen kun je een taalmodel gebruiken als quickscan om te ontdekken of het artikel de moeite waard is. Je voert het artikel in en vraagt:
“Gezien alles dat je van me weet, is dit artikel interessant voor mij als [vul je functie in] geïnteresseerd in [vul onderwerp] met als doel [vul doel in]. Lees het artikel. Geef me een overzicht van argumenten waarom ik het wel moet lezen. En argumenten waarom ik het niet moet lezen.”
AI is hier je informatiefilter. Met alle content die dagelijks op ons afkomt, is het een snelle manier om te kiezen waar je je tijd in wilt stoppen en waar niet. Ook handig voor YouTube-video’s. Vraag eventueel om een timestamp voor interessante passages of quotes. Het nadeel van deze methode is dat je de kans dat je verrast wordt verkleint. Je geeft een deel van je meningsvorming uit handen aan een algoritme.
3. Hulp bij het lezen en verwerken van de stof
Je leest eerst zelf het artikel. Daarna laat je bijvoorbeeld NotebookLLM een overzichtsnotitie maken, een podcast of een mindmap. Daarnaast kun je het ook vragen om jou te overhoren. Of vragen stellen over passages die je niet begrijpt.
AI neemt hier meer de rol aan van mentor. Het begint al meer op een dialoog te lijken, waarbij je zelf actief aan de slag gaat met de stof.
4. Socratisch lezen
Je vraagt het model om jou aan de hand van een socratische dialoog kritische vragen te stellen over het artikel. Je kunt het ook omdraaien en zelf kritische vragen stellen aan het model, bijvoorbeeld:
- “Welke impliciete aannames zie je in deze tekst?”
- “Op basis van welke feiten onderbouwd de auteur zijn of haar argument?”
- “Wie zou het hiermee oneens kunnen zijn en waarom?”
AI begint hier al meer op een denkpartner te lijken. Deze methode daagt je uit om verder te denken dan de tekst zelf en zet aan tot kritisch denken.
5. Contextualiseren: hoe past dit in het grotere geheel?
Je vraagt AI om het artikel in een bredere context te plaatsen. Bijvoorbeeld: “Hoe verhoudt dit stuk zich tot andere ideeën over technologie en ethiek?”. Je kunt ook meerdere artikelen en bronnen tegelijk invoeren ter reflectie en vergelijking.
AI is hier als een bibliothecaris met toegang tot een enorme database. Het kan je helpen denken in netwerken van kennis in plaats van in losse brokken. Het helpt je verbanden zien. Die je vervolgens zelf weer verder kunt onderzoeken.
6. Reflectief co-lezen
Loop samen met ChatGPT door een artikel heen. Kies passages die je raken en leg die voor aan het model om gezamenlijk te analyseren. Laat het model reflectieve vragen stellen, zoals: “Wat raakt je hierin?” of “Wat voor gevoelens roept dit bij je op?”
Eventueel kun je ook andere personages laten aanschuiven. Zoals Desmond, een oude politicoloog met argwaan tegenover Silicon Valley. Of de twaalfjarige Lilly voor wie het online leven even tastbaar is als het offline leven. Vraag het taalmodel om te antwoorden vanuit een van deze personages. Als je heel meta wilt werken kun je het taalmodel ook als zichzelf, bijvoorbeeld als ChatGPT laten reageren.
AI is hier als een studiegenoot die met je meeleest en met wie je samen naar antwoorden zoekt. Het lijkt misschien een gimmick, maar persoonlijk is dit een van mijn favoriete methodes omdat het mijn denken ruimer maakt in plaats van smaller. Je kunt bij deze methode zo diep gaan als je zelf prettig vindt.
7. Interview door AI
Bij deze methode deel je het artikel niet met het taalmodel. Je leest het zelf en gebruikt AI als interviewer. Ik heb hiervoor een GPT gebouwd die mij een aantal vaste vragen stelt, zoals:
- Beschrijf de kern van het artikel in je eigen woorden.
- Waar ben je het eens met de schrijver en waar niet?
- Wat voor vervolgstappen wil je aan dit inzicht verbinden?
De GPT zet mijn antwoorden in een template dat ik upload naar mijn tweede brein in Obsidian.
AI is hier de notulist. Het denkwerk doe je zelf. AI is slechts een middel dat helpt om je gedachten te ordenen. Dit laat zich prima combineren met een wandeling.
8. Niet gebruiken
Al die snufjes zijn leuk, maar soms gaat er niets boven de ouderwetse methode van een artikel uitprinten en het lezen op een rustig plekje, zonder schermen en zonder afleiding. Het liefst met een pen in de hand om zinnen te onderstrepen en je eigen aantekeningen te maken in de marges.
Gebruik het bewust, niet automatisch
Met dit overzicht wil ik het zwart-wit denken over GenAI nuanceren. Niet: “het is gevaarlijk” versus “het is fantastisch”. Niet: “kenniswerk verdwijnt” versus “het is een hype die ook weer overwaait”. Veel hangt af van hoe de tools ontworpen worden en hoe jij ze zelf gebruikt.
Ik geloof niet in het eindeloos verzamelen van prompts. Enige promptkennis komt zeker van pas. Maar de echte waarde zit in nadenken over:
- Wat is de kern van jouw werk?
- Waar ligt jouw toegevoegde waarde als professional?
- Hoe kunnen AI-tools je hierbij ondersteunen of juist verstoren?
AI is niet de vijand en ook niet onze redder. Het is een spiegel. Een versterker van intentie.
Wat jij erin stopt, bepaalt wat eruit komt. Maar vergeet niet dat ons brein van nature graag de makkelijkste weg kiest. Daarom is bewust gebruik belangrijk.
Over de auteur
