Meer werkgeluk? Ontdek jouw waarde als mens naast technologie

De digitale werkplek gaat niet over technologie, maar over het potentieel van mensen. Hoe kunnen we voordeel halen uit robots die ons werk gaan vervangen? Of liever gezegd: welke waarde voegen wij als mens toe aan deze nieuwe technologie?

Saskia Nijs is onderzoeker aan de VU en columnist bij het FD. Ze adviseert organisaties bij digitale transformatie en de impact daarvan op werk. “Digitalisering is ons in veel gevallen overkomen”, stelt ze. “Het is nu zaak om grip op de werkplek terug te krijgen en te onderzoeken welke waarde wij als mens kunnen toevoegen in relatie tot de nieuwe technologie.”

Ik stelde Saskia een aantal vragen om erachter te komen welke waarde wij als mens toevoegen in relatie tot technologie.

Op zoek naar meer werkgeluk

Saskia, hoe is het nu gesteld met werkgeluk?

“Het is ieder jaar onderzocht door Gallup: 20 procent van de werkenden voelt zich nog betrokken. Dus 80 procent vindt dat men niet voldoende beschikt over enige autonomie, mist passie, heeft niet het gevoel dat men kennis goed kan inzetten, en wil zich meer gewaardeerd voelen.”

Dat klinkt niet goed, hoe is dat zo gekomen?

“Digitalisering is ons in veel gevallen overkomen. We implementeren allerlei technologische innovaties, maar verliezen uit het oog welke waarde wij kunnen toevoegen als mens. Feit is dat we steeds verder zijn afgedreven van wat we eigenlijk willen.

Tegenwoordig geven mensen bijvoorbeeld aan dat ze al tevreden zijn met hun werkdag als de inbox leeg is. Over onze toegevoegde waarde als mens is bij deze implementaties vaak niet nagedacht en dat heeft gevolgen. Dat komt niet omdat robots ons werk gaan doen, maar omdat we bang zijn onze zekerheden te verliezen en uit het oog zijn verloren welke toegevoegde waarden mensen hebben op de werkvloer.”

Over onze toegevoegde waarde als mens is bij technologische implementaties vaak niet nagedacht en dat heeft gevolgen. We zijn steeds verder afgedreven van wat we eigenlijk willen.

Zet je menselijke vaardigheden in

Hoe kunnen we dit omdraaien?

“Technologische ontwikkelingen zijn van alle tijden. Alleen ging dat altijd om technologie die ons werk fysiek makkelijker maakt. Denk aan de auto of aan de lopende band. Maar ook digitalisering: computers, manieren van communicatie. Nu zijn we echter bezig met de digitalisering van de interne mens. We ontwikkelen robots die steeds beter leren nadenken. Het is tijd om alles opnieuw te bekijken en ons werk te herdefiniëren. Welke waarde voegen wij toe in relatie tot deze nieuwe technologie?”

Hoe doe je dat?

“Het gaat er nu vooral om dat je zelf nadenkt over wat je zelf beter kunt doen en wat techniek voor je kan betekenen. We moeten dus weer betrokken worden!

Betrokkenheid betekent hier dat je wezenlijk bijdraagt aan het succes van de onderneming. Niet dat je alleen nog maar leuke dingen gaat doen. Technologie neemt bepaalde werkzaamheden over, zodat wij onze menselijke vaardigheden juist weer veel meer gaan inzetten.”

Is het jou ook weleens overkomen, dat techniek je overkwam?

“Zeker. De robotstofzuiger. Dat was het eerste dat in mij opkwam toen ik hierover nadacht. Het was geen goed doordachte aankoop. Ik hou van gadgets dus had er vrij snel eentje in huis. Mijn eerste robot. Ik had deze aangeschaft omdat ik geen zin had om dit werk zelf te doen, maar ik had niet bewust nagedacht hoe ik de vrijgekomen tijd graag zou willen besteden.

Nog een voorbeeld: Alexa. Een heel handig apparaat, maar toen mijn kinderen Alexa om een mening gingen vragen en daarbij geen kanttekeningen plaatsten, die ze normaliter wel bij mij hebben, vond ik dat het mis ging. Je kunt niet alles vragen aan een voice-assistent. Prima apparaat voor boodschappen, maar niet voor een politieke discussie. Met name omdat we dus kennelijk veel van Alexa voor waar aannemen, waar we bij mensen dingen in twijfel trekken.

Zo ook met mailtjes sturen. Het is handig, het gaat snel, maar het is verworden tot een fysieke motivator dat we ons werk goed hebben gedaan. Dat soort criteria is in ons werk geslopen, en heeft ervoor gezorgd dat we verder van ons werk zijn komen te staan.”

Een assistant als Alexa is een prima apparaat voor boodschappen, maar niet voor een politieke discussie. Met name omdat we kennelijk veel van Alexa aannemen, waar we bij mensen dingen in twijfel trekken

Meer verantwoordelijkheid & betrokkenheid

Er zijn twee oplossingen om mensen meer verantwoordelijkheid en betrokkenheid te geven, zijn thuiswerken en meer zelfsturing. Werkt dit in de praktijk?

“Ja, maar alleen als je het juist inzet. En dat is vaak niet het geval. Mensen zijn verschillend en werken op verschillende manieren. Dat moet je kunnen faciliteren en niet voor je medewerkers gaan bepalen. Microsoft had de stelling: je hoeft niet thuis te werken, maar het mag.

Thuiswerken betekent voor mij vooral dat je goed moet nadenken over wat je precies te doen hebt en dan bepalen welke ruimte daar het meeste voor geschikt is. En daar moet je dan naar op zoek. Dat is het nieuwe werken: dat je eigenaar bent van je output. Maar dat is nu bij veel bedrijven niet het geval. Net als zelfsturing. Veel bedrijven vertalen dat als ‘het middenmanagement eruit snijden’. En ik zie dat trouwens nu ook gebeuren met de digitalisering en met robots.”

Wat is dan de essentie van verantwoordelijkheid en betrokkenheid?

“Ik pleit voor een basisinkomen. Robots werken en mensen leven. Laten we zorgen dat er een basis komt voor iedereen, want er is genoeg. Daarmee gaat werk niet verdwijnen maar verandert werk in waardecreatie, in plaats van dat het voorziet in je zekerheden. Criteria als creativiteit en verbinding worden dan veel relevanter. Het vat is wat dat betreft halfvol, niet half leeg.

Maar de enige manier om daar te komen, is door kleine stapjes te nemen. En door altijd de eerste en de basisvraag als uitgangspunt te nemen. Als ik technologie introduceer, wat ga ik dan doen met de productiviteit en de creativiteit?

Kijk naar Albert Heijn met de zelfscanners. Zelf je boodschappen afrekenen: handig als je haast hebt. Maar heeft Albert Hein ook gekeken naar zijn maatschappelijke rol als supermarkt? Wie kijkt er om naar de mensen die eenmaal per dag hun huis uit komen voor een beetje sociaal contact in de supermarkt? Ik weet dat de oplossing nog ver weg ligt, maar ik ben al blij als mensen hier bewust over nadenken.”

Hoe krijg je dit tussen de oren van de directeur?

“Daar ben ik redelijk radicaal in. HR en IT moeten de strategie bepalen van het bedrijf. Want als mensen en technologie je kapitaal zijn, moeten deze twee ook uitmaken waar het bedrijf in gaat groeien.

Ik weet het, het is een knuppel in het hoenderhok voor veel CEO’s en CFO’s. Maar het gaat om reflectie. Dat je steeds nadenkt over je volgende stap naar transformatie. Wat technologie toevoegt en wat de beste toegevoegde waarde is voor je medewerkers. Die stap kun je best heel klein maken. Stap voor stap. En dan is innovatie gedrag geworden, in plaats van een idee. Dan zit het gewoon in je.”

Worden mensen meer betrokken als bonussen en salarissen openbaar zijn?

“Het zou mensen ontevreden kunnen maken, wordt vaak gezegd, maar dat is niet zo. Ik denk dat als je het heel transparant maakt, als je laat zien waarom iemand een beloning krijgt, dat het zijn vruchten af zal werpen.

Sommige zelfsturende teams hebben hier een eigen potje voor. Via zogenaamde feedback loops wordt alles eerlijk verdeeld. Dan is het wel zaak dat mensen moeten leren om oprecht feedback te geven, op taak, rol en waarde die je toevoegt. Dat is best moeilijk en de meeste mensen zijn nog niet zover dat ze dit goed kunnen.”

De generatie onder mij denkt veel beter na over hoe werk goed in je leven past. Soms is dat lastig te begrijpen, ook ik denk weleens dat millennials vooral lui zijn

Het veranderen van onze mindset

Wanneer zijn al deze ontwikkelingen gemeengoed?

“Als ik heel positief ben: over vijf jaar. En er zijn al heel veel kleine initiatieven die goede resultaten laten zien. Maar als ik heel negatief ben, dan duurt het nog 15 tot 20 jaar en zullen er eerst twee generaties weg moeten voordat we zover zijn. De boomers en mijn Generatie Nix, die nog erg vanuit hiërarchie denken.

De generatie onder mij denkt al veel beter na over hoe werk goed in je leven past. Soms is dat lastig te begrijpen. Ook ik denk weleens dat millennials vooral lui zijn. Maar dat hoort bij de transitie. In Nederland zijn er nog veel dogma’s over werk en kijken we vooral naar wat we verliezen. In Azië en Afrika kijkt men al meer vooruit, naar de kansen. Als we hier dus naar meer verschillende culturen en mensen gaan, zal dat iets betekenen voor de mindset op de werkvloer.”

Als je niet zo lang wil wachten… Hoe verander je gedrag?

“Individueel zeggen we altijd dat wij wel bewegen en dat juist de anderen stilstaan of tegenwerken. Verandering wordt nu vooral top-down bepaald. Maar mensen veranderen alleen maar door dingen op te zoeken die hen helpen in de verandering, of door dingen te mijden die in de weg staan van de verandering.

Bij Microsoft bijvoorbeeld was papierverspilling alleen maar tegen te gaan door de printers weg te halen. Ga dus op zoek naar die middelen die concreet helpen bij de verandering. Wat is wendbaar? Wat is ondernemerschap? Ga daarop faciliteren, maak het specifiek! Dan is het ook niet heel ingewikkeld.

Probeer tijd te besteden aan wat we nu echt willen met z’n allen. En besef dat je niet altijd alles kunt veranderen. Ga dus op zoek naar dat ene stukje en ga dat dan veranderen. Denk na over wat nu precies de transformatie is. Als de transformatie geslaagd is, welk gedrag zie je dan anders dan nu? Daarmee maak je het specifiek, behapbaar en dus effectief.”