Belangrijk nieuws: aan de slag met begrijpelijke taal [valkuilen + tips]

De NOS kondigde deze zomer belangrijk nieuws aan. Letterlijk. Ze komen met het NOS Journaal in Makkelijke Taal. Dit journaal is vanaf 9 september iedere werkdag om 17:00 te zien. Het NOS Journaal in Makkelijke Taal zou rustiger zijn en meer uitleg bevatten dan andere journaals.

We zien gelukkig de laatste jaren steeds meer initiatieven rondom begrijpelijke en inclusieve taal. Maar hoe pak je dat aan? En wat is eigenlijk begrijpelijke taal?

Ik neem je graag mee in enkele mogelijke valkuilen en geef tips voor begrijpelijke communicatie. Niet alleen voor de nieuwsredactie van de NOS, maar voor iedere organisatie die hiermee aan de slag wil.

Valkuil: één boodschap die voor iedereen begrijpelijk is?

In beginsel is dit een fijn initiatief en juich ik het gebruik van begrijpelijke taal altijd toe. Toch werd onder de aankondiging, op LinkedIn bijvoorbeeld, al direct de nodige kritiek geplaatst. Deze kritiek gaat vooral over het feit dat het de aankondiging van een apart journaal betreft, want waarom zou je niet altijd het nieuws in begrijpelijke taal willen brengen?

Als je doel is dat je boodschap voor iedereen begrijpelijk is, kun je daar ook één boodschap van maken. Met een apart journaal insinueer je ook direct dat het journaal van 8 uur het NOS Journaal in Moeilijke Taal is. Hoewel er veel misverstanden over bestaan, ook mensen die geen moeite hebben met lezen en schrijven, waarderen begrijpelijke taal. Check bijvoorbeeld dit onderzoek over ‘hoger opgeleiden’ die eenvoudige teksten waarderen.

Side note: wat ik van het gebruik van ‘hoogopgeleiden’ vind, lees je hier.

Begrijpelijke taal

De redactie van NU.nl heeft er bijvoorbeeld voor gekozen om al het nieuws zo veel mogelijk in taalniveau B1 te schrijven, om zo veel mogelijk mensen te bereiken. Ze willen lezers helpen te begrijpen wat er speelt in het land. Als je toch kiest voor 2 communicatie-uitingen op verschillende taalniveaus, zorg er dan voor dat het een weloverwogen keuze is en dat je je doelgroepen scherp hebt.

Ik ben benieuwd wat de afwegingen van de nieuwsredactie van de NOS zijn geweest om voor een apart dagelijks journaal te kiezen. Op de website van Stichting Lezen en Schrijven lezen we dat de NOS zich verantwoordelijk voelt om te onderzoeken hoe ze de mensen,die moeite hebben met het volgen van de Nederlandse taal, beter kunnen bereiken en bedienen. De publieke omroep wil nieuws toegankelijk maken voor iedereen. Samen met de Stichting Lezen en Schrijven hebben ze al geëxperimenteerd met wekelijkse journaals voor laaggeletterden. Maatwerk voor een specifieke doelgroep dus.

Valkuil: jip-en-janneketaal?

In veel taalscholen, die Nederlandse les geven aan niet-Nederlandstaligen, wordt het Jeugdjournaal getipt. Over het algemeen is dit goed te volgen als je de taal op A2-niveau of hoger beheerst, maar voor volwassen leerders soms wel wat flauw. En dat is precies een valkuil van begrijpelijke taal. Kijk uit dat je van kinderachtig taalgebruik wegblijft, en je kijkers of lezers als een serieuze gesprekspartner ziet en dat ook laat blijken. Begrijpelijke taal hoeft helemaal geen jip-en-janneketaal te zijn, zo schreef Nicol Tadema hier al eens over: een begrijpelijke tekst hoeft niet in jip-en-janneketaal.

Als je je kijkers of lezers wil informeren over complexe zaken, zoals belangrijke gebeurtenissen in Nederland of de wereld, dan moet je daarin nuances kunnen aanbrengen. Ook moet je verbanden leggen, meerdere perspectieven belichten en context toelichten. Dat kan niet effectief met alleen maar korte woorden en korte zinnen. En dat hoeft dus ook helemaal niet. In het eerder genoemde wekelijkse journaal worden moeilijke woorden wel gebruikt, maar toegelicht. Het tempo ligt niet te hoog, zodat alle informatie verwerkt kan worden.

Valkuil: doelgroep niet vergeten?

Zoals vaak (terecht) wordt geroepen in het communicatievak: testen, testen, testen! We kunnen zo bezig zijn met onze teksten en goede bedoelingen, dat we de doelgroep vergeten. Betrek die bij het maken van je uitingen. De NOS heeft al veel ervaring en vast ook veel feedback gekregen, dankzij hun ervaring met de wekelijkse journaals.

Je kunt de afleveringen (en reacties daarop) hier terugvinden: NOS Journaal in Makkelijke Taal – YouTube

De publieke omroep heeft actief mensen die zelf moeite hebben met lezen en schrijven én de Stichting Lezen en Schrijven betrokken. Een organisatie met veel kennis en ervaring in huis, als specialist op gebied van laaggeletterdheid in Nederland. De hoofdredacteur van de NOS Nieuws, Giselle van Cann zei hier het volgende over:

De redactie heeft veel contact gehad met deze doelgroep. We merkten hoe fijn ze het vinden om het nieuws goed te kunnen volgen. Wij journalisten vonden hun feedback heel leerzaam en inspirerend.

Alle feedback uit eerdere tests kunnen ze dus meenemen, hopelijk blijven ze dat ook de komende tijd doen.

Tips

Dus eigenlijk zijn ze al heel goed bezig op de redactie in Hilversum. Wil je zelf ook aan de slag met begrijpelijke communicatie in je organisatie? Dan geef ik je naast de valkuilen ook nog wat tips mee, voor een vliegende start:

1. Start eens met een nul-meting. Hoe doet je organisatie het nu op het gebied van begrijpelijke taal? Veel organisaties hebben hier weinig inzicht in. Ook hier geldt: je doelgroep is belangrijk. Je kunt een expertoordeel bijvoorbeeld combineren met een lezersonderzoek.
2. Zorg voor voldoende draagvlak. Leg goed uit waarom begrijpelijke communicatie belangrijk is voor de organisatie, voor je klanten, inwoners en huurders. Anders komen initiatieven, zoals deze, moeilijk verder buiten de afdeling Communicatie. Je kunt dit bijvoorbeeld doen door de conclusies van je onderzoek met iedereen te delen. Ik hoor vaak van afdelingen met veel klantcontact dat ze het al zo druk hebben, en dan moeten ze zich hier ook nog in verdiepen. Maar als je vervolgens begrijpelijke brieven stuurt, en doordat je je verdiept in je lezer, ze de informatie bevatten waar de lezer op zit te wachten, dan krijgt diezelfde afdeling ook minder vragen. Win-win!
3. Kies voor een positieve insteek. Deel prijzen uit, bijvoorbeeld voor de meest toegankelijke tekst, zet medewerkers in het zonnetje, deel goede voorbeelden en complimenten.
4. Zorg voor de juist tools. Want hoe staat het eigenlijk met je vaste formats, en schrijfwijzer? Wat is begrijpelijke taal voor jouw organisatie? Zonder de juiste handvatten op de juiste plek, is het heel lastig om dit thema van de grond te krijgen binnen je organisatie. Je hoeft het wiel niet opnieuw uit te vinden, er zijn genoeg organisaties die je advies kunnen geven.

Aan de slag

En wat is dan begrijpelijke taal? Hoe ga je daarmee aan de slag? Hoe test je bij je doelgroep? Gelukkig zijn er talloze informatiebronnen met praktische informatie voor de toepassing. Zoveel, dat je soms door de bomen het bos niet meer ziet. Ik zet er een paar op een rijtje.

• Volg deze 9 stappen om een begrijpelijke tekst te schrijven.
• Leer deze 7 gouden schrijfregels uit je hoofd.
• Gebruiker Centraal deelt 8 tips om te testen bij je doelgroep.
• Check de do’s & don’ts voor inclusieve communicatie van Logeion

Vanaf maandag 9 september kijk je elke werkdag het NOS Journaal in Makkelijke Taal, van 17:00 tot 17:08 op NPO1.

Ik ga er in ieder geval klaar voor zitten, en kijken wat ik er nog van kan leren.

Wat vinden jullie van dit initiatief? En hoe gaat het binnen jouw organisatie met begrijpelijke en toegankelijke taal? Laat het weten in de comments!