Van blockchain naar AI, ontwerpen aan journalistiek vertrouwen

Zou je met de inzet van blockchain fake nieuws te lijf kunnen gaan? Dit vroegen we ons een jaar geleden op Frankwatching af. We dachten aan een systeem waarmee we betrouwbare artikelen van een keurmerk kunnen voorzien. En waarin iedere bewerking en aanpassing van het artikel zichtbaar geregistreerd wordt. Daardoor zouden fictieve berichten wellicht eerder in de kiem gesmoord worden. En zo zouden we journalistieke verantwoordelijkheid rondom factchecken kunnen verdelen over een hele community aan fact checkers. Zou dit systeem kunnen bijdragen aan het herstel van journalistiek vertrouwen?

Het artikel waarin we deze gedachten formuleerden, had veel reacties tot resultaat, waaronder van het Haagse techniek-ontwikkelbedrijf Milvum. Zij stelden hun blockchain-kennis graag ter beschikking om samen met ons te onderzoeken of we dit systeem zouden kunnen realiseren. Vanuit het SIDN-fonds en het DNI-fonds van Google ontvingen we daar bovendien financiering toe. Daarmee was het project ‘Blockchain als factchecker’ geboren.

Nu, ruim een jaar later en inmiddels meer blockchain savy, kunnen we stellen dat de gedachten van weleer nog steeds valide zijn. Maar ook dat blockchain als technologisch systeem niet de meest voor de hand liggende oplossing is voor het restaureren van journalistiek vertrouwen. De filosofie achter het systeem – dat ook geduid wordt als een systeem van gedistribueerd vertrouwen – biedt wel handvatten om journalisten te empoweren in hun schier onmogelijke opgave om feiten van fictie te onderscheiden. In dit artikel nemen we jullie in vogelvlucht mee op de onderzoeksreis die we afgelopen jaar maakten. En we presenteren onze toekomstige onderzoek naar het ontwikkelen van een slimme kaartenbak.

Wat is blockchain ook alweer?

Nog even de basisgedachte achter blockchain, dat vaak geduid wordt als een openbaar kasboek (ledger). Er komt bij iedere transactie een nieuwe regel bij (block), die door meerdere betrouwbare bronnen moet worden goedgekeurd (gevalideerd). Alle transacties zijn in een blockchain volledig transparant en traceerbaar. Daarmee is er niet langer een autoriteit (zoals bijvoorbeeld de bank) nodig. Er ontstaat een systeem van gedistribueerd vertrouwen, waarbij alle ‘spelers’ gezamenlijk verantwoordelijkheid nemen over de data.

Zouden we de blockchain-technologie kunnen inzetten om de geloofwaardigheid van het nieuws te vergroten?

Factchecking de factcheckers

Zouden we de blockchain-technologie vanuit de basisfilosofie van het systeem – als een ‘systeem van gedistribueerd vertrouwen’ – kunnen inzetten om de geloofwaardigheid van het nieuws te vergroten? Door het journalistieke speelveld te vergroten en behalve journalisten ook lezers verantwoordelijkheid te laten nemen over het checken van de juistheid van informatie, zouden we wellicht collectief meer verantwoordelijkheid kunnen nemen. En bovendien zouden we altijd bronnen van artikelen kunnen terughalen en verifiëren.

Om die vraag goed te kunnen beantwoorden, deden we tegelijk met onze technische verkenning literatuuronderzoek naar diverse vormen van factchecking. Ook analyseerden we discussies rondom nepnieuws en keken we naar de enorme hoeveelheid tools en methodes waarmee diverse media trachten om trollen, bots of foutieve data te tackelen.

Het vertrouwen herstellen

De focus op factchecking is tegenwoordig groot. Volkskrant-columniste Sheila Sitalsing vroeg zich enige tijd geleden al af wat we met factchecker om de factcheck van de factchecker te factchecken nog eigenlijk aan het checken zijn. Een terechte vraag. Uit veel onderzoeken blijkt dat deze factcheckers niet primair bijdragen aan meer vertrouwen. Ze zouden zelfs kunnen leiden tot een zogeheten backfire effect: ‘het bericht zal wel niet te vertrouwen zijn, waarom zouden ze er anders een waar/niet waar wijzertje bij plaatsen?’

Laura Wismans en Wilmer Heck schreven eind 2012 een evaluatie naar aanleiding van de door NRC ingezette factchecking tools. Ze geven daarin onder andere aan dat de weg naar het oordeel relevanter en interessanter is dan het oordeel zelf. Daar zou dan ook meer aandacht naartoe moeten. Dat zelfde concluderen de onderzoekers van persbureau Reuters en de universiteit van Oxford in het recent rapport News you don’t believe: Audience perspectives on fake news. De onderzoekers volgden een achttal focusgroepen in hun reactie op fake nieuws. Ze kwamen tot het inzicht dat het aanpakken van valse berichtgeving belangrijk is, maar dat de aandacht mogelijk beter uit kan gaan naar het herstellen van vertrouwen in het hele ecosysteem van informatievergaring en verspreiding.

Dat was ook de gedeelde noemer uit de kwalitatieve interviews die we hielden met diverse nieuwsredacties, waarbij journalisten en eindredacteuren bovendien ook hamerden op het feit dat journalisten op dit moment het middelpunt lijken te vormen in de discussie tussen waarheden en onwaarheden, terwijl zij juist degenen zouden moeten zijn die deze discussie zouden moeten duiden.

Credibility likes, tokens en wallets

Terug naar onze onderzoeksvraag. Zouden we met blockchain dan wel een factchecking-systeem in het leven kunnen roepen dat bijdraagt aan het herstel van journalistiek vertrouwen en journalisten uit deze beklemmende situatie haalt?

Registreren

In het syteemontwerp dat we voor ogen hadden, zouden gebruikers van onze blockchain eerst geregistreerd moeten worden voordat ze recht hebben om artikelen te beoordelen. Dit om al bij voorbaat mogelijke trollen, of gebruikers met verkeerde bedoelingen, uit te sluiten.

Beoordelen

Vervolgens zouden artikelen op onze blockchain-intrace beoordeeld worden via positieve en negatieve ‘likes’, waarmee elk artikel een betrouwbaarheidsscore krijgt. Deze beoordeling wordt opgeslagen op de blockchain en zal niet kunnen worden aangepast, gemanipuleerd of gehackt.

Flagging-systeem

Dagelijks worden er vele nieuwsberichten gepubliceerd, waarvan het merendeel wordt vertrouwd. Om het effect van beoordelingen niet te laten ondersneeuwen onder de positieve likes, wilden we een flagging-systeem gebruiken. Zo kunnen de beoordelaars zich focussen op die artikelen die als ‘dubieus’ worden aangemerkt. De ‘geflagde’ artikelen worden weergeven in een interface voor de beoordelaars. Hierin kun je naast de beoordeling (nep / echt) ook extra informatie meegeven. Denk aan de twijfels over brongebruik, data, dubieuze citaten of contextuele informatie.

Transactie

Als een beoordelaar overgaat tot het liken van een betrouwbaar artikel, wordt een transactie van een token met een credibility of dis-credibility waarde naar een artikel aangemaakt. Deze transactie wordt in een nieuw blok ter validatie aangeboden aan het blockchain-netwerk. Als het blok is gevalideerd (door de miners in de blockchain), wordt het blok toegevoegd en de transactie geaccepteerd.

De lezer kan vervolgens, op basis van een saldo van credibility en dis-credibility likes (voor de blockchain-lezers: hiervoor installeren we een smart dispenser contract en een wallet), een goed beeld krijgen van de betrouwbaarheid van het artikel evenals de redenen inzien waarom onbetrouwbare artikelen niet gevalideerd zijn.

Binaire waarheden

We zullen hier niet verder ingaan op de technische details van het systeem zoals wij dat voor ons zagen, maar het mag duidelijk zijn dat een blockchain-systeem zich niet eenvoudig laat vertalen tot journalistieke factchecker. Tijdens het ontwikkelproces stuitten we op tal van vragen die zich niet eenvoudig lieten beantwoorden. Wat is bijvoorbeeld de incentive voor een beoordelaar om foutieve of fictieve artikelen te flaggen? Moet  factchecken beloond worden? Hoe maken we daar dan een verdienmodel van? Zijn lezers bereid om meer te betalen als artikelen door de blockchain-factchecker gevalideerd zijn?

Als we onze beoordelaars willen laten registreren, hebben we een vorm van autorisatie nodig. Dat druist in principe in tegen de blockchain-filosofie. Hoe beoordelen we goede beoordelaars? Daarnaast zal een artikel altijd weer een bewerking zijn van ander nieuws en dus in zijn geheel niet in de keten op te nemen zijn van de blockchain. Je zou wel bronnen of feitelijkheden kunnen aanmerken voor de blockchain. Maar dan moet je over deze bronnen wel een waarde-oordeel geven, dat lijkt vrij arbitrair. Le Monde doet dit door onbetrouwbare sites in een database te plaatsen. Voorbeelden rondom nepnieuws tonen aan dat dit systeem niet feilloos werkt. Denk maar aan Trouw een zeer betrouwbare nieuwsbron, maar was deze krant op de lijst gekomen toen bekend werd dat Perdiep Ramesar verzonnen bronnen en data opvoerde?

We konden kortom veel vragen niet beantwoorden en daarmee ook niet onze startvraag. Blockchain is een binair systeem. Een transactie wordt gevalideerd, dan wel niet. Dat lijkt niet primair bij te dragen aan waarheidsvinding, waarbij we juist behoefte hebben aan contextualisering van het nieuws.

Blockchain als analoog systeem van gedistribueerd vertrouwen

Dat bracht ons tot de vraag of we blockchain wellicht niet beter als filosofie (namelijk als analoog systeem van gedistribueerd vertrouwen) zouden moeten benaderen. Dat bracht ons op het idee om te kijken naar het systeem van peer feedback in academische kringen. In de wetenschap is peer feedback een manier om collectief, vanuit een wetenschappelijke vakgebied (en soms ook discipline overstijgend), verantwoordelijkheid te nemen voor het publiceren van robuuste en betrouwbare wetenschappelijke inzichten. Academische peers lezen elkaars werk (vaak gebeurt dit anoniem – double blind).

Het vraagt een flinke tijdsinvestering van de reviewer om het artikel (of paper) te beoordelen: er wordt gevraagd feedback te geven op de strekking van het artikel, de gegenereerde inzichten, bronnen- en datagebruik, etc. Die investering laat zich enkel uitbetalen door een sterk geloof in het overkoepelende wetenschappelijke systeem. Dit zorgt er ook voor zorgt dat de reviewer zelf zijn/haar papers door de community kan laten beoordelen op wetenschappelijke betrouwbaarheid en validiteit.

Kortom, het mechanisme van peer feedback steunt op een diep geloof in het vertrouwen in het systeem zelf. Dat vertrouwen is door de jaren heen gegroeid en geworteld in het academische ecosysteem. Iedere wetenschapper of academicus in spe weet dat ze gedurende haar wetenschappelijke loopbaan haar ‘credibitily’ op vaste momenten aan de community moet toetsen.

Kiesfeiten

Zou dit systeem van peer feedback ook voor de journalistiek kunnen werken? Uit deze gedachte kwam het project Kiesfeiten voort, waarbij we in de maand maart – 3 weken voor de gemeenteraadsverkiezingen – het verkiezingsnieuws uit de steden Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Eindhoven (de vijf grote steden) publiceerden op een overzichtelijke website.

Tijdens deze periode brachten we een redactie en expertpanel op het gebied van belangrijke verkiezingsthema’s (zorg, veiligheid, duurzaamheid, integratie) samen. We informeerden lokale en landelijke media over het feit dat ze gebruik konden maken van een gratis journalistieke hulplijn. Journalisten konden onze experts raadplegen als ze twijfelden over de interpretatie van complexe informatie, bijvoorbeeld het analyseren van een meerjarenbegroting of het accuraat weergeven van maatschappelijke gevoelige of complexe thema’s zoals de Sleepwet. Ook konden de experts worden ingezet om de juistheid van een bron te controleren, evenals voor de analyse van complexe of twijfelachtige data.

Dit experiment had een aantal waardevolle ‘matches’ als resultaat, waarbij journalisten dankbaar gebruik maakten van de feedback van experts op hun artikel. Maar onze ambitie was vooral om ervoor te zorgen dat er tijdens het redactieproces al gebruik gemaakt zou worden van onze experts. Dat lukte tot tweemaal toe.

Peer feedback in de journalistiek

Hoewel het experiment van korte duur was, heeft het ons veel inzichten gegeven over de waarde van peer feedback in de journalistiek. De journalisten die participeerden aan ons experiment, konden de constructieve feedback op artikelen erg waarderen. Veel journalisten gaven te kennen zelf uiteraard al regelmatig experts te raadplegen, maar gaven daarbij ook te kennen dat de eigen kaartenbak mogelijk ook beperkingen kende. Een aantal gaf aan dat de kaartenbak vooral ook verrijkt zou moeten worden.

Hoewel het experiment op kleine schaal plaatsvond en van korte duur was, kunnen we voorzichtig wel een aantal inzichten duiden. Zo blijkt er zowel vanuit de journalistiek als vanuit de ‘experts’ behoefte aan peer feedback. De feedback leverde in een aantal gevallen ook daadwerkelijk meer duiding en contextualisering van de content op. Bovendien bleken de experts bereid om – zonder substantiële beloning- hun expertise in te zetten voor een betrouwbaardere journalistiek. Ze ervaren het niet als te belastend en het kost hun relatief weinig tijd hun feedback te geven. Ze zien allen ook mogelijkheden om dit op meer frequente basis te doen.

Slimme kaartenbak

Op basis van dit experiment zien we veel interesse en potentie in het verbinden van journalisten en thematische experts, waarbij we wel de matchmaking zouden moeten verbeteren. Zo zouden journalisten sneller gekoppeld moeten worden aan de juiste experts, liefst al tijdens het redactieproces. We zien veel mogelijkheden in het ontwikkelen van een zogeheten slimme kaartenbak die deze matches moet gaan maken. Met inzet van artificial intelligence, willen we een tool maken die als plugin bij een tekstverwerker, journalisten kan voorzien van additionele, relevante informatie (bijvoorbeeld waar het gaat om het vinden van specifieke expertise over een zonnecentrale in het Drentse landschap).

Een journalist krijgt dan – terwijl hij zijn artikel schrijft over de zonneweide – de diverse duurzaamheidsexperts op het gebied van zonneweides (liefst in de buurt van Drenthe) als pop-up op zijn scherm. We willen in eerste instantie een prototype ontwikkelen met academische experts. In een later stadium willen we ook andere typen experts en hun mogelijke politieke kleur ontsluiten via dit systeem.

Meer ruimte voor opkomende of minder bekende experts

We ambiëren hiermee de journalistieke kaartenbak ‘slimmer’ (specifieker, pluriformer, actueler) te maken. Door heel specifieke expertise te koppelen aan thema’s, kunnen journalisten snel de juiste experts raadplegen en zich nog beter richten op het contextualiseren van informatie. Bijkomend voordeel is dat we op deze manier de journalistieke kaartenbak kunnen verrijken met jong, opkomend talent – of minder media-beluste, maar wel accurate experts – waarmee we het landschap pluriformer maken (de usual suspects een beetje van de troon stoten).

Empowerment voor journalisten

Met deze tool, waarmee we een brug slaan naar experts, zien we bovenal mogelijkheden om de journalist te empoweren en gezamenlijk meer verantwoordelijkheid te nemen voor betrouwbaar nieuws. Op die manier hopen we kortom te gaan ontwerpen aan een gedistribueerd journalistiek systeem van vertrouwen.

We horen graag of jij andere toepassingen voor dit idee ziet. Reageer onderaan het artikel als je ideeën hebt of als je mee wil helpen.