Wat is echt en nep in tijden van deepfakes?

Synthetische media zijn door kunstmatige intelligentie gemanipuleerde of gecreëerde media. Deepfakes vallen hier ook onder. Je hebt vast al wat voorbeelden voorbij zien komen. Het is bijna niet van echt te onderscheiden. De vraag is of we, nu synthetische media een steeds grotere rol krijgen, straks nog het onderscheid kunnen maken tussen echt en nep. Hoe ziet de nieuwe realiteit eruit?

Spelen met de realiteit

Menno van Doorn, Sander Duivestein en Thijs Pepping bespreken dit onderwerp in hun boek Echt nep (affiliate). Ze gaan in op de behoefte die mensen altijd hebben gehad om te spelen met de realiteit, dat gaat helemaal terug naar de tijd van de hiërogliefen. Maar niet eerder kan dat zo gemakkelijk en geloofwaardig als nu. De vraag die zij in hun boek onderzoeken is hoe we grip op de werkelijkheid houden als het neppe steeds vaker boven het echte wordt verkozen.

Dan is het eerst goed om stil te staan bij dat de technologie niet tegenover de mens staat, maar synthetische media zorgen voor nieuwe relaties en nieuwe spelvormen met de realiteit. Ze creëren nuances tussen wat wij authentiek en origineel of echt en nep noemen. Naast realiteitsbespelers, worden we langzaamaan steeds betere realiteitsbouwers.

Synthetische media creëren nuances tussen wat wij authentiek en origineel of echt en nep noemen.

Focus op schaduwkant synthetische media niet terecht

Er ligt een grote focus op de schaduwkant van synthetische media, maar die is volgens Van Doorn, Duivestein en Pepping niet terecht. Manipulatie en beïnvloeding zijn van alle tijden. Dat is niet zozeer het probleem. Wat veranderd is, is dat de tools om eraan mee te doen nu laagdrempelig beschikbaar zijn en met het internet het bereiken van een miljoenenpubliek enorm versnelt. Dit mag koren op de molen zijn voor het reclamevlak en de onschuldige adverteerder, maar ook voor de populist en leugenachtige propaganda.

Het idee dat we als mensheid een universeel beeld van dé objectieve waarheid hadden voor het aanbreken van dit tijdperk van de post-reality is overdreven. Met de capaciteit om beeld, geluid en gesproken tekst te manipuleren, bieden synthetische media een ongekende mogelijkheid om de realiteit naar je eigen hand te zetten.

Ons brein is niet in staat om de complexe samenleving bij te houden

Het gevaar dat hiervan uitgaat moet serieus genomen worden, maar niet overdreven. Het sluit immers aan bij het inherente karakter van de spelende mens als een post-realiteitswezen. Vanuit pure overlevingsdrang hebben we altijd al informatie voortdurend naar onze eigen hand gezet.

De langzame evolutie van ons brein, exclusief gericht op het voortbestaan van onze soort, is niet in staat om de snelle veranderingen in onze technologische, complexe samenleving bij te houden. Het directe gevolg daarvan is stress bij het verwerken van alle informatie die op ons afkomt. We beschikken echter over adequate mechanismen om een selectie te maken in de bewust waargenomen informatie. Het is van groot belang dat we ons continu bewust zijn van dit onvolmaakte ‘filter’ en dat we bereid blijven, als dat van belang is, ons beeld bij te stellen.

Nieuwe impliciete afspraken over wat echt nep is, ontstaan vanzelf

Met de tijd komt ook de ervaring. Door de mediageletterdheid van de mens kennen we de conventies van de oude en nieuwe media steeds beter. Dat deepfakes en fake news bestaan, weten we. Het is onderdeel van onze wapenuitrusting om echt en nep uit elkaar te houden. De vraag wat daarbij écht is en wat niet, berust op conventies die op termijn min of meer vanzelf ontstaan.

Kijk maar eens naar films. De acteurs doen net alsof wat ze spelen de realiteit is en het publiek doet net alsof ze gelooft dat het de realiteit is. Er is zelden sprake van verwarring bij dit tijdelijk schorsen van de realiteit.

Bij nieuwe vormen van media ontbreken deze duidelijke afspraken en conventies nog. Het naïeve publiek zal eenvoudig, maar ook tijdelijk, op het verkeerde been worden gezet. Nieuwe impliciete afspraken ontstaan bijna automatisch, zonder dat expliciete regelgeving vereist is.

3 positieve voorbeelden

Deze informatie maakt dat ik de toekomst al een stuk minder eng vind, hoe zit dat bij jou? Om je nog wat meer gerust te stellen wil ik met drie voorbeelden laten zien dat synthetische media ook een hele positieve kant kunnen hebben.

1. ALS-patiënten kunnen weer communiceren dankzij Cloud Text-to-Speech

ALS-patiënten kunnen vaak niet of nauwelijks meer praten en hun motorische vaardigheden gaan achteruit. Synthetische media maken het voor die patiënten mogelijk om toch met hun eigen stem te kunnen praten. In het Project Euphonia werken Google en ALS TDI samen om technologie te ontwikkelen die ALS-patiënten met spraakstoornissen helpt om te communiceren via een smartphone. Hierbij wordt gebruikgemaakt van het WaveNet model dat Cloud Text-to-Speech biedt.

2. Historische figuren komen tot leven in het klaslokaal en verbeteren de leerresultaten

Deepfake-technologie faciliteert tal van mogelijkheden in het onderwijsdomein en kan een docent helpen om interactieve lessen te geven. Je kunt denken aan historische figuren die weer tot leven komen in het klaslokaal. Dat zorgt er ook nog eens voor dat belangrijke verhalen uit onze geschiedenis bewaard blijven.

Creatief gebruik van synthetische media in het onderwijs kunnen de leerresultaten aanzienlijk verbeteren.

3. Taalbarrières verdwijnen en zo spreekt David Beckham nu negen talen

Door AI-technologie te gebruiken kun je een boodschap in praktisch iedere taal delen, wat zorgt dat veel informatie toegankelijker wordt. Een goed voorbeeld is de Malaria Must Die-campagne waarin David Beckham negen verschillende talen spreekt.

Kortom, we gaan een interessante tijd tegemoet waarin de technologische mogelijkheden oneindig zijn. Dat kan soms eng zijn, want onze realiteit gaat veranderen. We gaan de fysieke en de virtuele realiteit samenbrengen (hoi metaverse) en dat zorgt inderdaad voor nieuw gevaar.

Tegelijkertijd brengt het ook een heleboel creatieve kansen. Daar kijk ik als marketeer dan weer vooral naar uit en ik hoop jij ook. Laten we een beetje vertrouwen in de mensheid blijven hebben en geloven dat we onze weg in deze nieuwe wereld echt wel zullen vinden.

Over het boek

Ik had voordat ik Echt nep (affiliate) las nog niet zoveel over synthetische media gelezen, dus ik was erg benieuwd of het onderwerp eigenlijk überhaupt mijn interesse heeft. En of ik het verhaal zou kunnen volgen. Het korte antwoord is: ja, dat kon ik. En ik weet zeker dat jij dat ook kan.

Het boek schetst de voor- en nadelen van een wereld vol synthetische media, op een hele toegankelijke manier. De auteurs zetten je enorm aan het denken, maar maken niet bang. Het was voor het eerst in een lange tijd dat ik een boek zo snel heb uitgelezen en écht nieuwe inzichten heb opgedaan.

Zoek je nog een spannend kerstcadeau voor iemand? Zet dit boek dan maar op de lijst. Uitermate geschikt voor iedereen die ook maar enige interesse in technologie en de toekomst heeft.