Nooit te oud om te leren: 5 tips voor een succesvolle cursus voor 55-plussers

Waar moet je op letten bij (het ontwikkelen van) een training en lesmateriaal voor oudere medewerkers? Klopt het gezegde ‘nooit te oud om te leren’? Als learning-specialist ontwikkel ik onder andere onderwijsprogramma’s voor ouderen. In dit artikel deel ik enkele inzichten voor trainers, L&D-ers en marketing- en communicatieprofessionals die kennis over willen brengen aan deze doelgroep.

Invloed van media en digitale trends

We leven in Nederland met bijna 6 miljoen mensen van 55 jaar of ouder. Dat is ongeveer 34% van de bevolking. We vergrijzen dubbel, want we worden steeds ouder. Over ouderen heerst vaak een stereotyperend beeld. Onze cultuur, context en (sociale) media lijken deze beeldvorming te versterken.

Op de arbeidsmarkt ben je kennelijk ‘oud’ vanaf 45 jaar, aldus deze berichten: ‘Vooral ouderen, de 45-plussers, zijn vaker en meer aan het werk.’ en ‘Ouderen en leren: het blijft worstelen’. De aanname dat ouderen niet willen of niet kunnen leren, is alom vertegenwoordigd.

Leeftijdsdiscriminatie (ageism) is één van de meest voorkomende vormen van discriminatie waar we mee te maken krijgen. Uit onderzoek weten we dat leeftijdsdiscriminatie niet alleen een negatief effect kan hebben op kansen in de samenleving, maar ook op de arbeidsmarkt. Daarbij heeft het invloed op de gezondheid en het welbevinden.

Negatieve stereotypering in de media kan leiden tot een negatief zelfbeeld waarnaar ouderen zich gedragen:

Dat kan ik niet meer, want ik ben oud.

Dat heet ook wel selfageism. Ook kunnen ouderen angstig zijn over hun prestaties en leervermogen. Dat zorgt ervoor dat ze moeilijker focussen, of dat het soms langer duurt. Dat laatste vooral wanneer ze minder vertrouwen hebben in hun eigen geheugen.

Terwijl…

Wist je dat 96% van de 55- tot 65-jarigen dagelijks het internet gebruikt? Onder 65- tot 75-jarigen is dat 91%. Meer dan ooit kunnen we kiezen via welke (combinatie van) middelen en kanalen we willen leren: YouTube, Whatsapp, podcasts, AI chatbots, interactieve quizzen en afbeeldingen, socialmedia-posts, virtuele coaches en bijvoorbeeld apps. Dat is niet alleen fijn voor jongeren, want meer dan de helft van de 65-plussers gebruikt YouTube ook graag en 90% gebruikt Whatsapp.

Als we kijken naar digitale geletterdheid, heeft bijna de helft (47%) van de 55- tot 65-jarigen het goed onder de knie. Zij hebben meer dan de basis van digitale vaardigheden. Ze kunnen informatie zoeken, online communiceren, werken met computers, software en online diensten (zoals shoppen) gebruiken. Ze begrijpen ook wat privacybescherming inhoudt. In de leeftijdsgroep van 65 tot 75 jaar is dat 29%.

Daarentegen is 1 op de 5 mensen in de leeftijdscategorie 55-65 jaar laaggeletterd (ca. 21%). Ze hebben moeite met lezen, schrijven en/of rekenen. Ook hebben ze vaak beperkte digitale vaardigheden. Onder 65-plussers zijn naar schatting meer dan 700.000 mensen laaggeletterd. Het is een uitdaging voor deze mensen om mee te doen in de samenleving.

Pas je lesmateriaal, training, maar ook het verspreidingskanaal aan op het niveau van kennis en de vaardigheden van je oudere deelnemers. Idealiter maak je voor verschillende doelgroepen verschillende content (maatwerk). Kun je bijvoorbeeld een adaptief of gepersonaliseerd leerpad bieden? Denk aan door AI gecureerde content, een chatbot of GPT, een persoonlijk (intake)gesprek op maat.

I am still learning.’ – citaat van Michelangelo op 87-jarige leeftijd

Hokjesdenken

We delen generaties graag in categorieën in:

• Generatie Z: geboren tussen 1997-2012 behoren tot de zogeheten Digital Natives. Ze zijn vertrouwd met apps, sociale media en grote hoeveelheden digitale data.
• Millennials: geboren tussen 1981-1996. Zijn opgegroeid met mobiel, internet en YouTube.
• Hun ouders worden aangeduid als Generatie X: geboren tussen 1965-1980. Ze zijn momenteel – vaak nog werkzaam – tussen de 44-59 jaar. Zij maakten onder meer de opkomst van de PC in de digitale revolutie mee.
• De Babyboomgeneratie: geboren tussen 1946-1964, nu tussen 60 en 78 jaar.
• Tot slot de Silent-generatie: geboren tussen 1928-1945, van 79 jaar of ouder.

‘De schermcultuur’ wordt gezien als een bedreiging voor geconcentreerd lezen. Focus en de aandacht vasthouden is voor jongeren een steeds grotere uitdaging (mede door TikTok en Instagram).

Ouderen zijn veelal opgegroeid met (aandachtig) lezen. Als je lesmateriaal ontwikkelt voor een oudere doelgroep, hoeft een lap tekst dus geen obstakel te zijn.

Als ouderen moeite hebben met het gebruiken van computers of geen toegang hebben, kan technologische achterstand een drempel vormen. De werkelijkheid is heterogeen en genuanceerder. Zo kan iemand van 67 jaar een ‘early adopter‘ zijn van AI-technologie als zijn of haar interesse daar ligt. Bovendien deed Vandenabeele hier al enkele uitspraken over:

Generatiedenken is grote onzin. De hardware van mensen verandert heus niet zo snel, als we praten over evolutie.

Voordelen van ouder worden bij leren

Met ouder worden vermindert het niveau van BDNF (Brain-derived neurotrophic factor). Dat is een kernmolecuul bij leren en onthouden. De grijze stof krimpt en de plasticiteit en het aantal signalen tussen neuronen neemt af. Dat verlies van de plasticiteit treedt geleidelijk op. De plasticiteit vermindert, maar het verdwijnt nooit helemaal. Je bent dus nooit te oud om te leren. Wil je meer weten over BDNF en hoe het je hersenen scherp houdt? Ik schreef er eerder een artikel over.

Wist je dat oudere mensen voordelen hebben bij het leerproces?

1. Op latere leeftijd hebben ze een lager niveau van testosteron. Daardoor zijn ze beter in impulscontrole.
2. Ze hebben betere verbale vaardigheden. Hun vermogen om te communiceren is vaak beter ontwikkeld.
3. Oudere mensen zijn minder geneigd om overhaast te oordelen. Ze zijn dan ook beter geworden in het oplossen van problemen.
4. Ouderen hebben minder last van stemmingswisselingen, die van invloed kunnen zijn op het denken en de besluitvorming.
5. Ze kunnen hun ervaring goed gebruiken om grenzen te verleggen bij het leren van nieuwe dingen.
6. Ouderen zijn over het algemeen tevreden en accepteren de omstandigheden.
7. Ze hebben meer geoefend dan een jonger iemand bij bijvoorbeeld het uitsluiten van negatieve boodschappen.

Tips voor een succesvolle cursus voor ouderen

Ik ontwikkelde een online cursus waaraan meer dan 1100 ouderen deelnamen. De gemiddelde leeftijd was 69 jaar en de oudste deelnemer was 92 jaar. Maar liefst 74% deed voor de eerste keer in hun leven mee aan een online cursus. Bij de introductie besteedden we aandacht aan verschillende elementen. Bijvoorbeeld:

• Hoe je kunt inloggen.
• Waarom en hoe je een profiel aanmaakt.
• Hoe je kunt meedoen aan discussies.
• Hoe je bij een video ondertiteling aanzet.

We ontvingen welgeteld 1 telefoontje, maar verder vond iedereen zijn weg. Het loont dus om rustig uit te leggen hoe iets werkt.

5 tips voor een succesvolle cursus voor ouderen

1. Mix intergenerationeel en intercultureel

Werken en leren met jongeren en medewerkers van andere achtergronden. De sociale omgeving speelt een belangrijke rol bij  het leren. Je leert het meest van mensen buiten de vertrouwde bubbel. Goede voorbeelden hiervan zijn: andersdenkenden, mensen met een andere achtergrond, van een andere generatie en van verrassingen. Je kunt dus het beste proberen om nieuwe avonturen te beleven. No surprise, no learning.

2. Organiseer een spel met gelijkgestemden (sociaal leren)

Spelenderwijs leren kan angst of negatieve leerervaringen uit het verleden wegnemen. Het zelfvertrouwen groeit. In spelen mag je ook falen! Zorg wel voor snelle of directe feedback bij fouten.

3. Zijn er obstakels? Laat zien hoe je eroverheen komt

Zorg bij nieuwe applicaties en technische obstakels voor een goede (digi)coach of begeleiding. Dit doe je het liefst even samen.

4. Niet alleen maar zenden

Betrek oudere collega’s en vraag naar hun ervaringen. Laat ze mede-ontwikkelen, lesgeven of testen. Maak gebruik van de levens- en werkervaringen.

5. Maak of verwijs naar korte video’s

Het liefste video’s waarin ouderen zelf de hoofdrol hebben of een rolmodel zijn. Hieronder een voorbeeld in de thuiszorg.

Aandacht voor het individu

Als er zonder generationele vooroordelen meer aandacht komt voor het individu, leidt dit tot meer kansen voor ouderen. Op de beeldvorming van oudere mensen kunnen de media een belangrijke rol spelen. Ze kunnen daar ook een maatschappelijke invloed op hebben.

Als we hokjesdenken vermijden en handelen naar de wetenschap dat ieder mens uniek is, zouden we veel meer maatwerk leveren. Dat start bij het samen ontwikkelen van lesmateriaal en door ontmoetingen te faciliteren.

En dan? Is zelfsturend leren voor iedereen mogelijk? Ook waar we ouderen wegwijs maken in AI-tools, het media- en leerlandschap en hen stimuleren om zelf de regie te nemen over hun leerpad? Ik ben benieuwd naar jullie ervaringen en visie in de comments.