Grensoverschrijdend gedrag: ontkennen kan niet meer, herkennen wel

Publieke voorbeelden van grensoverschrijdend te over. In de afgelopen jaren was er veel aandacht voor excessen in gedrag bij onder meer The Voice, De wereld draait door en de NOS. Maar ook in andere sectoren kom je grensoverschrijdend gedrag tegen. Dickpics bij Ajax, of het vermeende machtsmisbruik door de voormalig kamervoorzitter zijn hier voorbeelden van.

Dat deze voorbeelden in beeld komen ontstaat vaak doordat één enkele persoon (ver) over de schreef gaat. Met als gevolg dat van de persoon in kwestie direct grote schande wordt gesproken, en diegene al snel aan de schandpaal wordt genageld. Of gecanceld, zoals dat tegenwoordig heet. Al dan niet door een werkgever die zich haast om zich te distantiëren en te benoemen dat er juist zo’n open cultuur is binnen zijn of haar organisatie.

Geen incidenten

Gelukkig zijn deze incidenten steeds vaker aanleiding om op verder onderzoek uit te gaan.  Zo ook bij de publieke omroep, waar een onderzoeksrapport van Martin van Rijn een heel ander licht scheen op de cultuur in medialand. Niet verwonderlijk, want deze incidenten staan nooit op zich. Dat stellen Caroline Koetsenruijter en Hans van der Loo in hun boek Giftig gedoe op de werkvloer (affiliate).

Samen hebben juriste Koetsenruijter en gedragswetenschapper Van der Loo al meerdere publicaties over veiligheid in de werkomgeving op hun naam staan. Vanuit hun jarenlange ervaring met dit thema stellen zij dan ook dat de incidenten die in beeld komen veel meer zijn dan een incident. Het zijn uitingen van een veel bredere atmosfeer van giftigheid.

Veel meer dan een tik op de kont

In hun boek geven de auteurs een uitgebreid perspectief op grensoverschrijdend gedrag. Een perspectief dat begint met vaststellen dat grensoverschrijdend gedrag veelomvattend is. Er is een heel scala aan gedragingen dat de grenzen van wat wij vandaag de dag ontoelaatbaar gedrag vinden. Het gaat niet alleen over sexuele gedragingen of machtsmisbruik, maar ook over intimidatie, pesten, discriminatie of bijvoorbeeld corruptie. Het aantal gedragingen dat bij elkaar ‘toxisch’ te noemen is, is schrikbarend hoog. Vanuit dit perspectief zijn er jaarlijks bijna 2,5 miljoen incidenten die als toxisch kwalificeren en dat komt overal voor.

Dat de destructieve vijf van giftig gedoe (intimidatie, discriminatie, pesten, corruptie en geweld) hun impact hebben op de slachtoffers zou duidelijk mogen zijn. Wat dit gedrag dan toch rechtvaardigt, lichten Koetsenruijter en Van der Loo toe aan de hand van de basisfactoren. Machtsmisbruik door leiders en collega’s, de acceptatie hiervan door de slachtoffers en omstanders, en als derde de risicofactoren die in de omgeving spelen. Het is de systemische werking van organisaties die maakt dat giftig gedoe nooit op zichzelf staat. Sterker nog, eenmaal aanwezig voedt het zichzelf en houdt het zichzelf in stand.

Wereldwijde aandacht

Dat er de laatste jaren toch een kentering plaatsvindt, is te danken aan alle media-aandacht. Waar in een giftige cultuur vaak sprake is van ontkenning, rechtvaardigen of zelfs beschuldigingen aan het adres van de slachtoffers, heeft publieke media-aandacht er voor gezorgd dat organisaties hier niet meer mee wegkomen. Media-aandacht die door incidenten wereldwijd er al enige jaren voor zorgt dat de normen van wat wij toelaatbaar vinden zijn verschoven. Giftig gedrag wordt niet langer gepikt, en slachtoffers zien dat zij niet alleen zijn waardoor zij niet langer geïsoleerd zijn en in opspraak komen.

Een reactieve respons creëert verre van een cultuur van veiligheid.

Het leidt ertoe dat er correcties van buitenaf plaats vinden op toxisch gedrag. Een begin, maar dat zorgt er nog niet voor dat hier gewenst gedrag voor in de plaats komt. Sterker nog, een reactieve respons creëert verre van een cultuur van veiligheid. Allereerst moet worden vastgesteld welk gedrag dan wel wenselijk is.

• Wat zijn de nieuwe normen die passen bij de wereld van vandaag?
• Wat is de ethische code die gevolgd moet worden?

Een antwoord dat vooral gezamenlijk gevonden moet worden om voldoende draagvlak te hebben om te kunnen slagen. En dat gaat verder dan een al dan niet verplichte workshopmiddag over grensoverschrijdend gedrag. Het aanpassen van een systeem vraagt een systemische benadering.

Herkennen en erkennen is het begin

Door de actualiteit van het onderwerp ‘grensoverschrijdend gedrag’ zijn er veel boeken over verschenen. Giftig gedoe op de werkplek van Caroline Koetsenruijter en Hans van der Loo onderscheidt zich door de brede context die inzicht geeft in de werking. Met de vele voorbeelden uit de praktijk wordt het voor de lezer duidelijk hoe giftig gedoe werkt, en wat de impact is op mensen en cultuur binnen organisaties. Het maakt vooral duidelijk hoe het in stand blijft, en wat er nodig is om het te doorbreken.

Ontkennen kan niet meer, maar herkennen wel. En dat is een broodnodig vertrekpunt om werkomgevingen weer veilig en effectief te maken. Want bij organisaties en mensen die roepen dat zij zich niet in de voorbeelden herkennen, daar gaat pas iets mis.