Nairobi 2.0. Mobiel bankieren opent deur naar e-commerce

E-commerce bestaat niet in Afrika. Nog niet. Want sinds kort kunnen Afrikanen met de populaire sms-betalingen ook online shoppen. “Natuurlijk willen wij die illegale troep niet. Wij willen óók kwaliteit films en muziek.”

“Kijk, deze iPod met 4GB kost in de Nederlandse online Apple store 75 euro. En kijk, op deze Keniaanse webshop kost hij 108 euro.” We zitten in Nairobi in het kantoortje van Agosta Liko, oprichter van het nieuwe Afrikaanse online betalingssysteem Pesapal. Het is zeker het vierde voorbeeld dat hij laat zien van grote prijsverschillen tussen webwinkelen in Nederland en Kenia. “Apple verscheept geen goederen naar Kenia. We kunnen de iPod wel online kopen, via de Keniaanse webwinkel Kalahari bijvoorbeeld. Maar die moet de iPods zelf ophalen of verschepen, en invoeren. Daardoor betalen we ruim dertig euro meer dan jullie in het Westen.”

Liko ergert zich. Afrika is nagenoeg volledig afgesloten van de online consumentenmarkt. De wereldwijde online betalingsmogelijkheden beperken zich tot creditcards, afschrijvingen via systemen als paypal en hier en daar wordt nog een acceptgiro aangeboden. Maar de meeste Afrikanen hebben geen dure bankrekening of creditcard en kunnen dus niets kopen op het web. “Bovendien,” zegt Liko, “zelfs met een bankrekening lukt het vaak niet om te webwinkelen, want de meeste Afrikaanse banken zijn niet gekoppeld aan de bestaande online betalingssystemen.”

De economische gevolgen zijn groot. Terwijl in Amerika vorig jaar voor 155 miljard dollar aan goederen online werden verkocht en in Nederland voor 6,3 miljard, ligt de online consumentenmarkt in Afrika nagenoeg volledig op zijn gat. Onderzoeken  en cijfers zijn er niet, omdat deze economie voor economen en wetenschappers simpelweg niet bestaat. “Westerse bedrijven kiezen niet voor Afrika,” constateert Liko. “Daardoor verliezen ze veel geld. De nieuwste films, muziek of games bijvoorbeeld, verschijnen nu in illegale kopieën op straat. Maar natuurlijk willen de meeste van ons die troep niet. Wij willen óók kwaliteit films en muziek.”

Ook de thuiswinkel economie is ver onderontwikkeld. Er zijn nauwelijks initiatieven tot Afrikaanse webwinkels. “Mijn moeder heeft een kledingwinkel aan de kust in Mombassa,” schetst Liko. “Regelmatig ga ik voor haar naar de markt in Nairobi, op zoek naar stoffen. Het kost me zeker een middag voordat ik de stoffen heb gevonden, gekocht en bij het postorderbedrijf heb afgeleverd. Hoe mooi zou het zijn als de stoffenverkoper zijn stoffen online zet, zodat mijn moeder ze vanuit Mombassa kan bestellen?”

En zo kwam Liko vorig jaar op het idee om een betalingssysteem te ontwikkelen dat op de Keniaan en rest van Afrika is afgestemd; online betalingen met de mobiele telefoon, per sms. Het systeem is eenvoudig: op de simkaart kun je niet alleen je beltegoed opwaarderen, maar ook een geldbedrag. Je kunt het overmaken naar andere nummers, en ook bedragen opnemen, bij een van de duizenden kiosks van de twee Keniaanse providers die mobiel bankieren aanbieden; Safaricom en Zain. Safaricom, de grootste van de twee, heeft zes miljoen klanten die samen maandelijks 140,4 miljoen euro per sms overmaken, volgens USAID (United Stated Agency for International Development).

Liko koppelde de sms-betalingen aan het internet. Daarmee was Pesapal geboren, een nieuw online betalingssysteem. Nu kan er zonder tussenkomst van een bank toch online worden geshopt. De webverkoper registreert zich bij Pesapal en laat een telefoonnummer achter waarnaar het geld kan worden overgemaakt. De koper, die zich eveneens registreert, krijgt dan een bevestiging per sms. De goederen kunnen via track and trace worden gevolgd en de verkoper krijgt een online overzicht van alle transacties.

Voor nu concentreert Liko zich nog op consumentenproducten, van schoenen tot boeken, maar binnenkort zullen ook reisorganisaties, hotels en evenementenbureaus zich kunnen registreren bij Pesapal. Daarna volgen de diensten, zoals schoolgeld en verzekeringen. Weer later zal Liko kijken of Pesapal ook interessant is om lonen te betalen en microkredieten te verstrekken.

Het kwartje achter e-commerce begint langzaam te vallen. De eerste kleine, zelfstandige webwinkels worden geopend. Zoals Fabguru, opgericht door Cynthia Muyoti. “Mijn vriendinnen werden zowat hysterisch toen ze mijn nieuwe hakken uit Londen zagen,” zegt Muyoti. Ze opende een webshop en de schoenen en inmiddels ook tassen, bh’s en panty’s vliegen de deur uit. Op haar Facebookpagina heeft ze inmiddels 1665 fans, die haar nieuwste collecties nauwlettend in de gaten houden.

Muyoti accepteert Pesapalbetalingen; zij zet genoeg om, om de transactiekosten die Pesapal vraagt voor zijn diensten te kunnen betalen. Andere sites, zoals de Keniaanse variant van marktplaats Zeedukua, zijn vanwege de voorlopig lage omzet genoodzaakt een wat omslachtiger mobiel betalingssysteem te hanteren: zij ontvangen de smsbetalingen van de koper en maken het geld over naar de verkoper, zodra het product is ontvangen.

Met Zeeduka gaat het dus nog niet zo voortvarend als met Fabguru. Zowel bedrijven als particulieren en ook ontwikkelingsorganisaties kunnen er hun producten en diensten adverteren. Er worden dvd’s, telefoons, auto’s en bloemen aangeboden en ook kunnen er kleine donaties worden gedaan aan de 2.0 ontwikkelingsorganisatie 1%CLUB. Maandelijks verkoopt de site die in januari 2010 werd gelanceerd, slechts vier producten, meestal dvd’s van de populaire Keniaanse standup comedian Churchill. “We zijn nu bezig met een bewustwordingcampagne,” zegt moderator van Zeeduka Sebastian Wafula. “We gaan langs winkels en sporen ze aan hun producten ook online te zetten op onze site. Als Kenianen weten wat ze kunnen kopen en verkopen via het internet, zullen ze het idee van online shoppen vanzelf oppikken.”

Ook Agusto Liko van Pesapal is ervan overtuigd dat het een kwestie is van tijd voordat e-commerce een vlucht neemt in Afrika. Dan hoopt hij dat ook de Apples, Ebays en Amazons van de wereld beseffen dat er met het mobiele betalingssysteem veel valt te verdienen aan het continent. “We hoeven helemaal geen geld van het Westen,” zegt Liko stellig. “We willen gewoon kunnen meedoen, voor dezelfde prijs als jullie.”