AI in verkiezingstijd: van handige AI-tools voor jou als kiezer tot uitdagingen voor de politiek

Verkiezingen voelen voor mij altijd als een klein feest van de democratie. We mogen weer naar de stembus, we wegen opties af, we praten thuis en op het werk over wat we belangrijk vinden. AI kan daar in veel facetten prachtig bij assisteren, van informatie zoeken en analyseren, tot een weloverwogen keuze maken. In deze blog duik ik in op een aantal mogelijkheden.

Twee keer mocht ik midden in de hectiek van een verkiezingscampagne staan. Als campagneleider van een politieke partij was het mijn taak om strategie en inhoud met elkaar te verbinden: zorgen dat de boodschap klopt, dat mensen geraakt worden, dat de energie voelbaar blijft tot de laatste dag. Het is een intens proces waarin timing, emotie en data samenvallen. Tegelijkertijd is het een prachtige spiegel van de samenleving. Alles wat er speelt, komt in een campagne samen.

Naast die politieke ervaring ben ik een uitgesproken techliefhebber. Niet vanuit blind enthousiasme, maar vanuit nieuwsgierigheid naar hoe technologie onze manier van denken en beslissen verandert. Juist in verkiezingstijd is dat in mijn optiek spannend. Campagnes zijn bij uitstek momenten waarop technologie zichtbaar wordt: van data-analyse tot de inzet van sociale media, van videoformats tot microtargeting. AI voegt daar nu veel nieuwe mogelijkheden aan toe.

Niet altijd koek en AI

Belangrijk is om wel te beseffen dat technologie en verkiezingen soms ook een erg ingewikkelde relatie hebben. Voor veel mensen roept de combinatie geen enthousiasme op, maar eerder wantrouwen. De naam Cambridge Analytica staat in mijn optiek echt symbool voor hoe dat vertrouwen is beschadigd. Data van miljoenen Facebook-gebruikers werden destijds zonder toestemming ingezet om kiezers te beïnvloeden met hypergerichte boodschappen.

Daarna kwam de angst voor deepfakes: video’s waarin politici ogenschijnlijk iets zeggen of doen wat nooit is gebeurd. Dat was in het jaar van de vorige Tweede Kamerverkiezingen volgens mijn collega’s van het World Economic Forum het grootste ‘Global Risk’, nog voor zaken als opwarming van de aarde en politieke instabiliteit. Gelukkig bleek later uit onderzoek dat hier geen bewijs voor is geweest bij de meeste verkiezingen die dat jaar werden gehouden. Ook al valt tot op heden de ‘schade’ mee, het wantrouwen blijft. Vooral met de AI-tools die steeds beter worden, zoals Sora 2.

De scepsis is in mijn optiek ook echt begrijpelijk. Verkiezingen draaien om transparantie en eerlijkheid, terwijl veel technologie juist ondoorzichtig is, zoals de grote AI-modellen. Het verklaart waarom we hier nog steeds stemmen met potlood, en waarom stemmen handmatig worden geteld, net als honderd jaar geleden. Ook al kost het mega veel tijd en mankracht; er zit ook iets geruststellends in dat ritueel in mijn optiek: maximaal menselijk toezicht, zichtbaar en controleerbaar.

AI-gebruik tijdens verkiezingen: de do’s en dont’s

Wereldwijd werd de afgelopen tijd AI al breeduit ingezet tijdens de verkiezingen, door zowel de kiezers als de kandidaat politici. Op een positieve, maar helaas soms ook minder positieve manier. In Argentinië speelde AI een opvallende rol in de presidentscampagne van Javier Milei tegen Sergio Massa. Het team van Milei deelde een bewerkte afbeelding (die meer dan 3 miljoen keer werd bekeken) waarin Massa in communistische kledij werd afgebeeld, bedoeld om een symbolisch contrast te creëren. Dit gebeurde ook in Bangladesh, waarin video’s opdoken van oppositieleiders die in schadelijke situaties werden getoond.

Dat sommige politici ook na hun dood nog stemmen kunnen trekken, kwam men achter in India. Hier werd een deepfake van de overleden leider Karunanidhi gemaakt. In de video feliciteerde hij zijn zoon Stalin alsof hij nog in leven was. De makers gebruikten AI om stem en mimiek super realistisch na te bootsen, waardoor de boodschap heel geloofwaardig overkwam bij het publiek. Onderzoek liet later zien dat 25% van de kiezers ze zelfs als ‘echt’ aanzag.

Iets vergelijkbaars gebeurde ook in Pakistan, waar een 5 uur durende toespraak door AI werd gegenereerd met de stem van een veroordeelde politicus die in de cel zit. Omdat hij hem via zijn eigen socialmedia-kanalen deelde, geloofde veel mensen dat hij dit ook zelf had uitgesproken.

AI-mogelijkheden voor stemmers

Zelf gebruik ik AI als superstemwijzer. Niet door alleen vooruit te kijken en alle partijprogramma’s te analyseren, op onderwerpen die voor mij belangrijk zijn. Maar ook door met Deep Research terug te kijken naar wat er op die thema’s allemaal is gezegd in de media en hoe er is gestemd door de verschillende partijen. De sites van de Tweede Kamer zelf, maar ook OpenKamer geven hier een prachtig overzicht van. Om hallucinaties zo veel mogelijk te voorkomen, vraag ik bij alles bronnen (die ik zelf ook dubbelcheck) en gebruik ik twee verschillende tools (GPT en Gemini).

Als afgestudeerd econoom, kijk ik ook altijd graag met bovengemiddelde interesse naar de plannen van politieke partijen voor ondernemers en economie. VerkiezingsGPT is een mooi model, wat de verkiezingsprogramma’s op economische effecten analyseert. Helaas zien we ook in Nederland steeds meer dat politici valse claims en foute cijfers gebruiken in debatten. Daarom zet ik de voice mode van GPT in als live factchecker.

Voor mensen die de Nederlandse taal niet machtig zijn, slechtziend of -horend zijn, zijn de realtime vertaalopties van Microsoft daarnaast uiteraard geweldig om de inhoud van het debat goed mee te kijken.

Er zijn de afgelopen tijd ook een paar leuke, andere AI-tools gelanceerd.

• De Politieke Academie geeft alle partijprogramma’s visueel weer met behulp van AI. De tool gebruikt taalmodellen voor samenvatting en beeldmodellen om daarop gebaseerde visuals te maken die de kern van een programma in één oogopslag laten zien. Zo wil de Academie politieke informatie toegankelijker maken voor een breder publiek.
• BeleidsRadar, lanceerde een AI-model waarmee kiezers meer dan een miljoen overheidsdocumenten kunnen doorzoeken; van moties tot debatten. Via vragen als “Wat heeft partij X gedaan voor ondernemers?” krijg je steeds een mooi overzicht.
• Vind je het belangrijk hoe een partij met andere partijen samenwerkt, dan moet je zeker eens gaan spelen met FormatieCheck, die analyseert welke coalities haalbaar zijn na de verkiezingen.
• Zweefhulp is mijn favoriete tool om alle verkiezingsprogramma’s door te ploegen; het geeft echt een prachtig overzicht weer van wat de verschillende partijen schrijven over het onderwerp waar je naar zoekt.

AI-toepassingen voor politieke partijen

Opvallend genoeg zetten nog maar weinig Nederlandse partijen AI echt in tijdens verkiezingstijd (tenminste, wat ze openbaren). BBB experimenteerde als eerste met ChatGPT om speeches en standpunten van Caroline van der Plas te analyseren en suggesties te doen voor het verkiezingsprogramma, terwijl Volt liet weten AI te willen gebruiken in hun campagnevoorbereiding.

De meeste partijen blijven echter voorzichtig: VVD, D66, SP, Partij voor de Dieren, JA21 en FvD gaven expliciet aan dat ze hun programma’s zonder hulp van AI schreven. Daarmee loopt de Nederlandse politiek in mijn optiek nog duidelijk achter op hun vele collega’s in het buitenland. De komende verkiezingen laten dus niet alleen zien welke ideeën Nederland kiest, maar ook hoe digitaal volwassen onze democratie zelf durft te zijn.

AI-mogelijkheden kennen & benutten

De realiteit is dat de technologische mogelijkheden er wél zijn, maar de bereidheid van het gebruik nog beperkt is. AI kan campagnes vele malen sneller, slimmer en persoonlijker maken, maar het vergt lef en zorgvuldigheid om dat in de praktijk te brengen. Nederlandse partijen staan nog aan de startlijn, maar het is een kwestie van tijd voordat ook hier de eerste echte AI-campagne opduikt. Als ik kijk naar de tools en hoe ze werken, dan merk ik dat AI mij echt helpt sneller scherper te verifiëren en een goed onderbouwde, weloverwogen keuze te maken. Maar wel altijd met een scherp oog om hallucinaties te spotten.

De snelle opkomst van AI gaat onze verkiezingen niet van de ene op de andere dag veranderen. We stemmen nog steeds met potlood, tellen nog steeds met de hand en vertrouwen nog steeds op menselijke woorden (ik zie over een paar jaar al een debat met hologrammen voor me, gebaseerd op AI-modellen). Toch schuift technologie wel steeds meer dichter naar het hart van de democratie. Van partij tot kiezer, van campagne tot debat: AI kan de kloof tussen politiek en burger, die helaas steeds groter wordt, in mijn optiek juist weer kleiner maken. Als we het maar verstandig inzetten.

Home < AI in verkiezingstijd: van handige AI-tools voor jou als kiezer tot uitdagingen voor de politiek