AI-geletterdheid is geen hype: de gevolgen van onwetend gebruik
De AI-Act verplicht sinds 2 februari 2025 dat professionals – werknemers en ondernemers – AI-geletterd zijn. Maar ook als consumenten hebben we steeds meer te maken met AI, omdat het geïntegreerd raakt in de software die we gebruiken, omdat de klantenservice steeds meer geleid wordt door AI en omdat de content die we consumeren steeds meer door AI wordt gemaakt.
Hoe zorgen we ervoor dat we hier allemaal weerbaar tegen zijn? Dat we de impact begrijpen, de kans zien en snappen wat er gebeurt? Daarvoor moet juist iedereen AI-geletterd zijn en niet alleen de mensen die in een professionele context met AI te maken krijgen.
Het boek ‘Ik ben AI-geletterd!’ (affiliate) biedt een goede start voor mensen die nog erg weinig weten over wat AI nu eigenlijk is, om ze op weg te helpen.
AI in eenvoudig Nederlands
Dit boek biedt een introductie in wat AI nu eigenlijk is, in jip-en-janneketaal. Het begint met wat AI-geletterdheid volgens het boek is en wie het zou moeten zijn.
Vervolgens wordt er geprobeerd om wat begrippen uit te leggen.
Wat het boek heel goed doet, is voorbeelden geven van waar we AI tegenkomen. Als je echt geen flauw idee hebt, dan kun je wel wat begrippen uitgelegd krijgen, maar kun je je er nog steeds geen voorstelling bij maken. Zo benoemen ze bijvoorbeeld de streamingdiensten die suggesties doen op basis van je kijkgedrag, navigatieapps die files en reistijd inschatten en AI-tools die cv’s selecteren of sollicitaties rangschikken.
De beperkingen van AI uitgelegd
AI kan erg veel, maar niet alles. Begrijpen waar de risico’s liggen en waar je op moet letten is daarom een belangrijk onderdeel van AI-geletterdheid.
Denk aan de volgende zaken die impact hebben:
- Berekenen in plaats van weten: AI weet niet wat het zegt of doet, maar berekent de meest logische volgende stap of het meest logische volgende woord, zonder naar de betekenis of gevolgen te kijken.
- Hallucinaties: AI kan foutieve informatie genereren, die wel geloofwaardig lijkt.
- Bias en ongelijkheid: AI kan alleen werken met de informatie waarop het is getraind of die het als input krijgt. Als daar fouten in zitten, zal het dat herhalen of versterken.
- Niet robuust: kleine veranderingen in input, kunnen tot onlogische uitkomsten leiden.
Je moet van deze beperkingen bewust zijn, om AI output niet te overschatten.
Eisen van de overheid
Een heel hoofdstuk in dit boekje gaat over de verplichtingen vanuit de overheid, waarbij dus alle professionals AI-geletterd moeten zijn.
Het bespreekt zeer kort en beknopt dat in België de Gegevensbeschermingsautoriteit (GBA) en Digitaal Vlaanderen toezicht houden en dat in Nederland de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) dat doet.
Er is geen harde norm voor AI-geletterdheid, omdat het per context, sector, functie en gebruikte toepassing verschilt wat het juiste niveau van AI-geletterdheid is.
Volgens dit boek moeten bedrijven en organisaties vier zaken regelen:
- Bewustwording en cultuur.
- Training en ontwikkeling.
- Beleidskader en gedragsregels.
- Inbedding in HR en compliance.
Alhoewel deze vier onderdelen zeker heel belangrijk zijn, is dit niet op deze manier een overheidsverplichting. Verwar dit dus ook niet met de 4 stappen om een organisatie AI-geletterd te krijgen, zoals de AP dat eerder publiceerde en dat verderop in het boek nog wordt benoemd. Die vier stappen zijn overigens ook meer een richtlijn en geen verplichting, maar voldoen aan aanbevelingen van de AP zorgt er natuurlijk wel voor dat je kans op een boete zo klein mogelijk is.
Volgens het boek hebben ‘organisaties met AI-toepassingen in de hoogrisicocategorie’ ook meer verplichtingen. Het gaat echter niet zozeer om organisaties of sectoren, zoals het boek dit benoemt, maar juist om de toepassing zelf. Is die hoogrisico, dan zijn er inderdaad meer verplichtingen. Uiteraard moeten mensen die hoogrisico-AI gebruiken, ook een hoger niveau van AI-geletterdheid bereiken. Maar de meeste van deze verplichtingen hebben juist niets met AI-geletterheid te maken.
De gevolgen van onwetend gebruik
AI-geletterdheid is niet alleen verplicht voor organisaties, maar is ook van belang om grote gevolgen te voorkomen:
- Juridische aansprakelijkheid.
- Reputatieschade.
- Verlies aan vertrouwen bij collega’s, cliënten of burgers.
- Slechte besluiten als gevolg van blind vertrouwen in ‘wat het systeem zegt’.
Anderzijds versterkt AI-geletterdheid juist je vakmanschap, waardoor je betere keuzes maakt, scherpere vragen stelt en fouten voorkomt.
Hierbij haalt het boek de volgende quote aan:
AI geletterdheid is geen hype, maar het nieuwe rijbewijs voor digitaal verantwoord gedrag.
AI geletterd worden: een ontwikkelproces
AI-geletterdheid vraagt volgens dit boek om kennis, vaardigheden en houding. Er bestaat geen universeel diploma ‘AI-geletterdheid’. Het is ook geen eenmalige inspanning, maar een proces van blijven leren en aanpassen.
Dit boek benadert het daarom in drie onderdelen:
- Begrijpen: weten wat AI is en hoe het werkt.
- Toepassen: tools kunnen gebruiken en betrouwbaarheid in kunnen schatten.
- Beoordelen: kritisch reflecteren op de inzet van AI en welke risico’s het met zich meebrengt.
Heel aardig is dat in hoofdstuk 5 een aantal bronnen, cursussen en initiatieven worden genoemd, waarbij je zowel algemeen als meer sectoraal meer over AI kunt leren, wat bij kan dragen aan je AI-geletterdheid. Deze zijn (bijna) allemaal gratis. Als je een zzp’er bent of een kleine werkgever, dan zou je eens kunnen kijken of je hier iets kunt vinden dat bij kan dragen aan de AI-geletterdheid van jezelf of je medewerkers.
Schrijf vooral ook op wat je hebt gelezen of welke cursussen er gevolgd zijn, om je AI-geletterdheid mede mee aan te tonen, zoals ook stap 4 van de AP voorstelt.
Maatschappelijke effecten
Bij AI-geletterdheid hoort ook dat je niet alleen weet wat een AI-tool doet of hoe je het inzet, maar ook dat je weet wat de gevolgen daarvan kunnen zijn.
Dat je bijvoorbeeld weet dat AI-gebruik veel energie kost. Het boek benadrukt hier enkel de negatieve kant van. Maar het kan natuurlijk wel zo zijn dat AI iets zo snel kan, of anderszins zoveel efficiënter of effectiever is, dat het per saldo misschien juist minder energie kost dan als je het werk dagen lang door een mens zou hebben laten doen.
Daar komt meteen wel het volgende aspect om de hoek kijken: AI kan ons werk veranderen. Sommige taken zullen geautomatiseerd worden, er worden andere eisen gesteld aan onze (digitale) vaardigheden en kennis en AI kan ons werk helpen controleren dat ook gevolgen kan hebben voor onze autonomie.
Beknopte start om verder te ontwikkelen
Het boek geeft een beknopt beeld van wat AI-geletterdheid is en wat er nog meer bij AI en de AI-Act komt kijken. Daardoor geeft het een aardig beeld van hoe jij of je organisatie nog verder moet verdiepen om daadwerkelijk AI-geletterd te worden en aan de AI Act te voldoen.
Ben je nieuwsgierig naar dit boek? Je bestelt het eenvoudig via Managementboek.nl (affiliate).
Over de auteur
