Betekent internet het verlies van ons collectief geheugen?

Dit is een gedachte-experiment. Ik weet niet meer wat ik twee weken geleden heb gedaan. Wel vermoed ik in de tussenliggende tijd meer dan duizend e-mails, SMS-berichten en berichten op sociale netwerksites te hebben verstuurd. Bovendien heb ik professioneel en privé ook nog een paar honderd keer aan de telefoon gezeten. Ik denk dat dit intensieve en gefragmenteerde communicatiepatroon funest is voor mijn langetermijngeheugen. En ik heb het gevoel dat dit niet alleen mij overkomt, maar ook de rest van het hyperconnected deel van de wereld.

Als kind van de vroege jaren ’80 heb ik de opkomst van de informatiemaatschappij op bijzondere wijze meegemaakt. Ik heb het eerste deel van mijn jeugd nog zonder commerciële televisie, computer, mobiele telefonie en internet doorgebracht, terwijl ik deze verworvenheden in de tweede helft van mijn jeugd als een vanzelfsprekendheid heb omarmd. Sinds mijn eerste stappen op het internet midden jaren ’90 heb ik de wereld om me heen ingrijpend zien veranderen.

Veranderde waarde van kennis en informatie

Een van de belangrijkste ontwikkelingen is ongetwijfeld de veranderde waarde van kennis en informatie geweest. Het verschil tussen beide begrippen is cruciaal. Informatie op zichzelf is een fluïde fenomeen – nadat we er even mee in aanraking zijn geweest, sijpelt het als water ons brein uit. Informatie wordt pas kennis als het omgezet en opgeslagen is, gereed om ons op afroep van dienst te zijn. Tegenwoordig is de mens met name bezig informatie in een voorstadium te verwerken, het omzetten en opslaan wordt vaak overgeslagen, de informatie leidt dus niet tot kennis. Dit gebeurt niet uit onwil, maar simpelweg omdat de hoeveelheid informatie explosief gegroeid is.

‘Blitzkrieg’ op menselijk concentratievermogen

Niet alleen is er extreem veel informatie makkelijk toegankelijk geworden, als een goudmijn wachtend op ontginning. Ook wordt het moderne leven gekenmerkt door een voortdurend bombardement van externe informatie-impulsen. Iedere dag weer vechten televisie, radio, kranten en tijdschriften een felle strijd uit om onze aandacht, met elkaar, maar ook met YouTube, Flickr, Twitter en mobile media. Deze strijd is een ‘Blitzkrieg’ op het menselijk concentratievermogen met nu al zichtbare schadelijke gevolgen, zoals een permanente jachtigheid in alle facetten van het leven en het verlies van ons collectief geheugen.

Informatie-overkill

Want door de informatie-overkill lijkt het wel of onze samenleving steeds minder duidelijke historische en culturele ijkpunten kent. De Tweede Wereldoorlog, de maanlanding en het EK voetbal in 1988 zijn weliswaar in het geheugen gegrift van ieder die het meemaakte en ongetwijfeld zullen 9/11 en de verkiezing van Obama dat ook zijn. Maar staan de details en achtergronden ons nog helder voor de geest? Zijn deze momenten wezenlijk verankerd in onze herinnering? En zullen schokkende gebeurtenissen als de moorden op Fortuyn en Van Gogh, de aanslagen in Londen en Madrid en het Koninginnedagincident van afgelopen jaar ook beklijven in onze constant op volle toeren draaiende geheugens? Weet iemand nog wanneer de crisis is begonnen, en hoe en waar? Is de Mexicaanse griep al bedwongen?

Mensen van nu leven hyperindividuele levens, als kameleons verschietend van kleur, subcultuur en identiteit. Bindende elementen in de maatschappij brokkelen steeds meer af en op het internet zoekt iedereen een eigen wereld bij elkaar. We weten in de 21^ste eeuw alleen iets wat nodig is op het moment dat we het nodig hebben en daarna verliezen we ons weer in een volgende zoekactie.

Ongelimiteerd vertrouwen in Google en Wikipedia

Daarbij is er bij massa’s mensen een ongelimiteerd vertrouwen in de objectiviteit, neutraliteit en onfeilbaarheid van online iconen als Google en Wikipedia. Gezamenlijk hebben beide spelers zoveel invloed en macht dat ze de hele wereld kunnen laten geloven dat John F. Kennedy in 1962 vermoord is, in plaats van in 1963. Optimistische internetgebruikers zullen betogen dat juist het internet in staat is om leugens af te straffen. Het internet is immers democratisch en transparant, dan komt de waarheid uiteindelijk toch aan het licht?

Gevaar van de meerderheid

Maar er sluimert op internet ook zo iets als het gevaar van het dominante geluid – het oorverdovende geluid van de meerderheid, de miljoenen mediaconsumenten voor wie de waarheid datgene is wat ze als eerste hebben gehoord, voor wie nieuws een vorm van amusement is geworden en voor wie het moderne leven te inspannend is om alles te onthouden. Zodra een mens steeds minder onthoudt, wordt het makkelijker om hem of haar te manipuleren. Zodra een samenleving minder onthoudt, wordt het makkelijker om de geschiedenis te herschrijven…