E-book: de weg van hype naar hebbeding

Is er een aanwijsbare overeenkomst te vinden tussen de opkomst van het e-book en de dalende verkoopcijfers van fysieke boeken? Waarom breekt het e-book nog steeds niet definitief door in Nederland? Is de hele hype rondom e-books wel terecht? Een kritische uiteenzetting waarom het e-book voorlopig nog niet zal doorbreken in Nederland.

In 2009 is sprake geweest van een lichte daling van het aantal verkochte boeken. Dat meldt het Nederlands Uitgeversverbond (NUV), de brancheorganisatie en werkgeversvereniging van de uitgevers in Nederland. Vergeleken met 2008 werden wel 0,2% meer boeken uit de ‘algemene’ categorie verkocht. Daarnaast maakte Bol.com via de mond van Michel Schaeffer op Radio 1 bekend sinds september 2009 tot het einde van het jaar zo’n 10.000 e-readers en 60.000 e-books te hebben verkocht in Nederland. Getallen waar veel conclusies over de opkomst van het e-book aan worden verbonden. Maar is dit wel terecht?

Is er een overeenkomst tussen deze cijfers te vinden? Heeft de groeiende verkoop van e-books te maken met de dalende verkooptrend van het fysieke boek? Uit het bericht van het NUV blijkt namelijk dat er in 2009 wel 0.2% meer fysieke boeken uit de ‘algemene’ categorie werden verkocht. Dit kleine regeltje deed mijn vermoeden rijzen dat het helemaal nog niet zo goed gaat met de doorbraak van het e-book.

De laatste maanden lijkt het wel alsof er binnen uitgeefland over niets anders dan over e-books gesproken kan worden. Sinds Bol.com e-readers en e-books is gaan verkopen, is de hype van het e-book compleet. Uitgevers moeten per direct overstappen op e-books, anders zijn zij ten dode opgeschreven. Daar moet wel één kanttekening bij worden geplaatst. Het e-book bestaat al vele jaren, denk aan Project Gutenberg dat al jaren (gratis) e-books aanbiedt. Het lijkt nu alsof het e-book er pas een jaar of twee is, dit is echter een misvatting. Alleen voor het grote publiek wordt het e-book nu pas zichtbaar.

Waarom duurt het zo lang voordat het e-book definitief doorbreekt?

Enkele argumenten:

Het lezerspubliek

Een heel groot deel van het lezerspubliek ziet zichzelf nooit overstappen op e-books. Zij willen de geur van de fysieke boeken niet missen, zij willen een boek in de boekenkast zien staan, het boek kunnen uitlenen en op ieder gewenst moment dit boek vast houden, zonder hiervoor een apparaat aan te zetten. Deze groep gaat voorlopig -zolang het fysieke boek in de winkel blijft liggen- ook niet overstappen naar het e-book. Wat koopt een gemiddelde lezer? Boeken uit de categorie ‘algemene’ boeken. Kijken we terug naar de cijfers, dan zien wij dat de verkoop in deze categorie met 0,2% is gestegen ten opzichte van 2008. Mondjesmaat zullen steeds meer mensen misschien een e-book kopen, maar definitief overstappen zie ik niet gebeuren. Let wel, dit is een zeer grote groep binnen het lezerspubliek.

Het e-book

De e-books die er op dit moment zijn, voldoen nog niet aan de wens van de klant. Mijn inziens is het een verkeerde aanname om te denken dat wanneer mensen fysieke boeken lezen, zij dit per definitie ook digitaal zullen gaan doen. Onder het mom van ‘letters zijn letters’. Het verschil tussen een fysiek boek en het e-book is nog te groot. Met wat voor argument kun je een kritische lezer overhalen om digitaal te gaan lezen? Wat is het nou echt het grote voordeel van digitaal lezen? Het enige argument wat hout snijdt, is de opslag, geen gesjouw meer met alle boeken. Maar daarna houdt het wel op. Biedt het huidige e-book wel genoeg uitdagingen voor de lezers? Genoeg om allebei te gaan lezen of zelfs definitief over te stappen? Je kunt wel een fysiek boek cadeau doen, een e-book schenken staat toch wat onpersoonlijker.

De e-reader

Een gemiddelde e-reader heeft een prijs tussen de € 200 en € 300, -. Wat krijgt een consument voor dit toch aanzienlijk bedrag? Een apparaat waarop je vooralsnog alleen e-books kunt lezen. Afgezien van de groepen ‘early adopters’ en ‘gadgetfreaks’ zie je in het straatbeeld nog bijzonder weinig mensen met een e-reader. Biedt de e-reader wel genoeg opties, is een los apparaat om puur te lezen wel haalbaar? De Apple iPad zal hier verandering in gaan brengen, maar voor alsnog kun je met alle andere e-readers alleen nog digitaal lezen.

De uitgevers

De uitgevers springen in op de (kunstmatige?) vraag naar e-books. Van de één op de andere dag brengt nagenoeg iedere uitgever e-books uit. Alleen proberen uitgevers de digitale ontwikkeling te sturen dat nagenoeg onmogelijk is. De uitgevers proberen door beveiligingen op het e-book en een vaste e-bookprijs de markt onder controle te krijgen. Door deze poging van controle wordt het er voor het lezerspubliek ook niet aantrekkelijker op gemaakt. Daarnaast is ook nog niet ieder fysiek boek als e-book verkrijgbaar, wat onduidelijk is voor de lezers.

Wat moet er gebeuren om het e-book definitief door te laten breken?

Lezerspubliek

Uitgevers richten zich op het verkeerde publiek met betrekking tot e-books. De lezers die nu snuffelen in een boekenwinkel, zullen dat ook blijven doen. Die krijg je niet één op één over naar het e-book. Zeker in de populaire categorie zullen lezers gewoon het fysiek boek blijven kopen, denk ook aan het cadeau doen van een fysiek boek. Dit zijn wel de grootste afnemers van boeken, die dit zullen blijven doen en het e-book volledig links zullen laten liggen. Hele generaties zijn opgegroeid met het fysieke boek en zullen niet direct overstappen op het e-book.

Welke lezers stappen dan wel over op het e-book? De zakelijke wereld doet nog bijzonder weinig met het e-book, denk aan alle vakliteratuur dat er dagelijks gelezen moet worden, hoe ideaal zou het zijn als dit digitaal (tegen betaling) door de uitgever of boekhandel aangeleverd kan worden? Voor deze groep is het digitaal lezen een uitkomst. Overal de benodigde vakliteratuur en informatie ter beschikking, geen meerdere werkplekken waar de informatie is te vinden.

Ook in het onderwijs wordt er nog maar mondjesmaat geëxperimenteerd met e-books. Denk aan alle schoolboeken en syllabi digitaal aanleveren op scholen. Dit zal niet op alle scholen kunnen, maar hier zijn een hoop kansen en uitdagingen te vinden. Lezerspubliek is makkelijk te vinden, bijvoorbeeld in hogescholen en universiteiten.

Het e-book

Het e-book zoals het nu wordt aangeboden is te beperkt. Het biedt de lezer te weinig voordelen om van het fysiek boek af te stappen. Letters op papier zijn niet hetzelfde als digitale letters. Het wordt pas interessant als een lezer meerdere opties krijgt bij het digitaal lezen. Koppel aan een e-book achtergrondinformatie, multimediale toepassingen, recensies, fora e.d. Een lezer van het e-book hoeft hier geen gebruik van te maken, maar het kan wel. Zorg dat de toegevoegde waarde van het e-book hoger is dan voor het fysieke boek. Met als gevolg dat ook de grote groep zal gaan overwegen om gebruik van het e-book te gaan te maken.

De prijs van het e-book is ook bepalend. Nu is de prijs voor een e-book nog hoog, dit is niet uit te leggen aan de lezer van het fysieke boek. Lezers zijn pas bereid om een dergelijk verkoopprijs voor een e-book te betalen, wanneer zij vinden dat die ook de goede verhouding heeft. Dit kan in gang worden gezet door het e-book multifunctioneel te maken. Niet alleen betalen voor de digitale letters, maar ook de informatievoorziening er omheen.

De e-reader

De huidige e-reader zal gaan verdwijnen, de telefoon die alleen kan bellen, wordt ook niet meer gemaakt. Dit zal ook bij de e-readers gaan gebeuren. Over een paar jaar zijn er apparaten waar je óók e-books op kunt lezen. Een apparaat met een internetverbinding, geschikt gemaakt om multimediale toepassingen af te spelen. Door de concurrentie onderling tussen fabrikanten, zal ook de prijs van het apparaat gaan zakken, denk hier aan de MP3-spelers.

De uitgevers

Als er één groep is waar met argusogen naar wordt gekeken is het de groep uitgevers wel. Hoe reageert deze groep op de digitale ontwikkeling die momenteel plaats vindt? Uitgevers proberen in te springen op de actualiteit en zijn bezig om hun hele fonds digitaal aan te bieden. Is dit nodig? Er is immers nog weinig vraag naar de volledige digitale literatuur. Het grote lezerspubliek is er op dit moment nog niet in geïnteresseerd. Het meest verstandige wat een uitgever nu kan doen is een speciaal e-bookfonds oprichten. Uit dit fonds worden e-books uitgegeven, speciaal op maat gemaakt voor een specifiek lezerspubliek. De e-books bestaan niet alleen uit de huidige tekst, maar met achtergrondinformatie over het onderwerp en de schrijver, verwante artikelen, recensies en discussiepagina’s over het onderwerp (een uitgever kan zelf een webpagina hiervoor inrichten). Het fysieke boek blijft het boek, alleen de tekst, niets meer, niets minder. Maak als uitgever de keuze voor lezers interessanter. Tijdens deze fase (het uitvoeren van het e-bookfonds) kan rustig gewerkt worden om het ‘normale’ fonds digitaal ter beschikking te stellen, maar er hoeft niet hals over kop gewerkt te worden om alles digitaal aan te kunnen bieden.

Conclusie

Zolang consumenten nog steeds niet massaal TV ‘on demand’ kijken, maar gewoon nog naar de aangeboden zenders kijken, zolang mensen nog steeds dvd’s kopen, zolang consumenten nog gewoon naar de bioscoop gaan, zolang zullen lezers ook nog het fysieke boek blijven lezen. Het zal nog jaren gaan duren voordat het e-book is ingeburgerd in onze samenleving. De periode hangt af van bovengenoemde factoren. De vraag is niet óf de boekenmarkt definitief verandert, maar wanneer. We staan pas aan de prille vooravond van het e-book, we zijn er nog lang niet.