Zonder Europese datasoevereiniteit zijn we overgeleverd aan big tech

Europa is op veel vlakken nog steeds afhankelijk van een aantal niet-Europese landen. Denk bijvoorbeeld aan de energiezekerheid of aan alle producten die elders worden geproduceerd. Op het gebied van datasoevereiniteit (het vermogen van een land om alle digitale middelen zelf, zonder derden of externe invloeden, te beheren, zowel vanuit economisch, sociaal en politiek oogpunt) is Europa vooral afhankelijk van één ander land: de VS.

Van alle data uit de Westerse wereld zijn 92% opgeslagen door organisaties uit de VS. De VS is, vanwege de positieve relatie die ze hebben met Europa, natuurlijk iets heel anders dan bijvoorbeeld Rusland of China. Maar ook hier is er reden tot zorg. Zo is bijna alle data in handen van een klein aantal Amerikaanse partijen, wat innovatie kan afremmen. Door deze grote hoeveelheid data kunnen deze partijen hun wereldwijde positie in de markt versterken en hun omzet vergroten.

Ook is de privacywetgeving in de VS veel minder strikt dan in Europa. De afhankelijkheid van de VS is voor Europa een potentieel risico doordat de Amerikaanse overheid in principe toegang heeft tot veel persoonlijke, gevoelige data van Europese burgers.

Geen Europees bedrijf in de top 20 van grootste techbedrijven

Als we kijken naar de grootste technologiebedrijven ter wereld, staat er geen enkel Europees bedrijf in de top 20. Door de beperkte concurrentie van Europese bedrijven is er bij de grote techbedrijven minder behoefte om te innoveren en tot betere producten te komen. In plaats hiervan focussen deze bedrijven zich op het vergroten van hun omzet. Denk bijvoorbeeld aan YouTube, die steeds meer advertenties laat zien aan zijn gebruikers (vaak tot grote ergernis van die gebruikers).

In sectoren met veel concurrentie is innoveren noodzakelijk om te overleven, bijvoorbeeld in online retail. Als we kijken naar de datamarkt, zou een nieuw Europees big databedrijf die markt kunnen opschudden om innovatie te bevorderen. En om betere, goedkopere producten en diensten te ontwikkelen voor consumenten.

Wetgeving

Een belangrijker nadeel van het gebrek aan Europese datasoevereiniteit, is dat andere landen vaak andere wetgeving hanteren op het gebied van privacy. Zo is in de VS bijvoorbeeld de CLOUD-act van toepassing. Daarmee hebben Amerikaanse overheidsdiensten in sommige gevallen toegang tot alle data van (of opgeslagen bij) Amerikaanse bedrijven. Ook als de gebruikers zich in Europa bevinden. Daarnaast kunnen bedrijven in de meeste staten in de VS data doorverkopen aan andere bedrijven. Door data op te slaan bij Amerikaanse bedrijven, verliest een Europese burger dus eigenlijk een deel van zijn privacy.

De VS onderkent dit probleem wel en heeft het nieuwe Trans-Atlantic Data Privacy Framework opgesteld, dat de zorgen over de privacy van EU-burgers moet wegnemen. Ook komt er een onafhankelijke ‘Data Protection Review Court’ om klachten van EU-burgers te onderzoeken. Echter, de privacy-activist Max Schrems heeft al aangegeven dat het framework waarschijnlijk niet voldoet aan de privacy-standaarden die we in Europa hanteren. Het blijft bijvoorbeeld in principe nog steeds mogelijk voor de Amerikaanse inlichtingendiensten om informatie van EU-burgers in te zien. Ook heeft Noyb al kritiek geuit op de ‘Data Protection Review Court’.

Risico voor nationale veiligheid

Naast privacy en de ontmoediging van innovatie kan het gebrek aan datasoevereiniteit ook een potentieel risico zijn voor de nationale veiligheid. Veel mensen genereren persoonlijke data via hun activiteiten op social media of op andere websites. Deze data wordt hierna vaak verzameld door tools zoals Google Analytics of op het social media-platform zelf. De data kan vervolgens gebruikt worden om passende reclames te tonen per unieke gebruiker. Maar Cambridge Analytica heeft aangetoond dat het ook gebruikt kan worden om verkiezingen te beïnvloeden.

Het is momenteel onduidelijk hoeveel Westerse data er opgeslagen is in andere landen, zoals China. China probeert zo veel mogelijk data te verzamelen met bijvoorbeeld TikTok. Wat ze met deze data doen is onbekend. Potentieel zou misbruik van al deze data grote gevolgen kunnen hebben voor onze samenleving. Dankzij de strenge wetgeving in Europa is de kans kleiner dat data worden misbruikt als ze zijn opgeslagen bij Europese bedrijven.

Er zijn Europese alternatieven!

Hoewel er nog geen groot Europees techbedrijf is op de schaal van Alphabet of Microsoft, zijn er wel kleinere bedrijven die de oplossingen van de grote buitenlandse techbedrijven kunnen overnemen. Zo bestaan op het gebied van cloud hosting bijvoorbeeld de Nederlandse partijen The Good Cloud en Leaf Cloud, als alternatief voor de grote spelers zoals Google, AWS en Azure. Ook bestaan er Europese alternatieven voor de grote Amerikaanse speler Google Analytics. Er zijn ook pogingen gedaan om een groot Europees data- en cloud-initiatief te starten. Het bekendste voorbeeld hiervan is Gaia-X, dat door te veel politieke verdeeldheid helaas nooit echt van de grond is gekomen.

Het is duidelijk dat er iets moet veranderen. Meer tech- en datasoevereiniteit voor Europa is mogelijk en gebeurt al op kleinere schaal. Nu is het tijd voor een volgende stap, om echt goede alternatieven op schaal te bouwen.